•  test
•   26 Mars, 2014

Intervistë e znj. Vjollca Braho, Drejtore e Përgjithshme e ISSH-së, dhënë në gazetën “Panorama”, datë 4.10.2013, faqe 6.

Znj Braho, gjatë ditëve të fundit është shfaqur sërish çështja e mashtrimeve me pensionet. A mund të na thoni se, në cilën fazë është pastrimi i skemës nga pensionet e padrejta?
ISSH ka nisur prej vitesh një proces të pastrimit të skemës nga përfitimet e pamerituara. Si rezultat i këtyre kontrolleve ka rezultuar një numër relativisht i lartë i personave që kanë përfituar pensione të pamerituara. Janë konstatuar raste me datëlindje të fallsifikuara, dublime pensionesh, pensione fiktive, si dhe raste të fallsifikimit të vjetërsisë në punë. Ky proces është në vazhdimësi dhe si rezultat i informatizimit të veprimtarisë së sigurimeve shoqërore vazhdimisht po konstatohen pensione me datëlindje të fallsifikuar.
-Mund të na thoni më konkretisht sa është numri i dosjeve të kontrolluara dhe të konstatuara me problem dhe dëmi i shkaktuar?
Nga auditi i ISSH-së janë kontrolluar manualisht të gjithë dosjet e pensioneve urbanë për shumicën e rajoneve dhe nga ky kontroll ka rezultuar që rreth 5600 dosje kanë patur probleme. Më konkretisht rreth 1750 dosje kanë rezultuar me datëlindje të ndryshme nga ajo e gjendjes civile duke përfituar pension para kohe nga disa muaj në disa vite. Pjesa tjetër kanë rezultuar me probleme të vjetërsisë në punë si shtim fiktiv i vjetërsisë, fallsifikime të regjistrave, ndryshim të punës nga kategori e tretë në kategori të parë, ndryshim të punës nga punë në Kooperativa Bujqësore në ndërrmarrje shtetërore etj. Të gjitha këto ndryshime kanë sjellë përfitimin e pensionit më shumë dhe më parë se normalisht. Për të gjitha këto dosje me problem, është zbatuar një procedurë e përcaktuar nga ana ISSH-së e cila konsiston në pezullimin e pensionit, kontaktimi i qytetarit me sigurimet shoqërore rajonale, pranimi i dokumentave që kërkohen për të vërtetuar saktësinë e dosjes, rillogaritjen e pensionit në kushtet e reja, llogaritja e dëmit të shkaktuar, ndalesa e dëmit në masën 50 për qind të pensionit mujor si dhe kallëzimet penale për rastet kur ka rezultuar falsifikim. Gjithashtu, në kuadër të informatizimit të sistemit, deri tani janë dixhitalizuar rreth 90 për qind e dosjeve të vjetra të pensionit dhe ky proces hedhjeje të dhënash është i lidhur on line me regjistrin kombëtar të shtetasve, çka do të thotë që gjeneralitetet dhe data e lindjes ngarkohen automatikisht në sistem. Nga ballafaqimi i datëlindjes në regjistrin e shtetasve me datëlindjet e certifikatave të lindjes të paraqitura nga qytetarët ka rezultuar se 856 pensionistë kanë përfituar pension me datëlindje të falsifikuar. Ky proces hedhje të dhënash ka evidentuar edhe rastet kur një person përfitonte dy pensione në rajone të ndryshme. Deri më tani kanë rezultuar 96 raste me pensione të dubluara. Për të gjithë këto raste ëshë zbatuar procedura e mësipërme dhe janë kallzuar nga ana jonë për ndjekje penale pranë organeve përkatëse.
-Sa është dëmi i shkaktuar për këto raste mashtrimi?
Duke qënë se numri I pensioneve që administrohen dhe paguhen është I lartë, faktit që shumica e llogaritjeve janë bërë në mënyrë manuale, kontrolli i periodik nga auditi, informatizimi I proceseve të punës, vazhdimisht dalin debitorë dhe raste të përfitimeve më tepër ose nëpërmjet mashtrimit. Shuma debitore në fund të vitit 2012 ka rezultuar në masën 2.9 miliardë lekë. Për të gjithë debitorët zbatohet ndalesa në masën 50 për qind e këstit mujor të pensionit kur qytetari ka mashtruar dhe 20 për qind në rastet kur gabimi në llogaritje është bërë nga sigurimet shoqërore. Dëmi i shkaktuar nga 96 rastet e pensioneve te dubluara është rreth 91 milionë lekë, ndërsa për 856 rastet e konstatuara me datëlindje të fallsifikuar nga hedhja e të dhënave, dëmi i shkaktuar është rreth 224 milionë lekë. Vjelja e dëmit të shkaktuar siç e shpreha më lart është në vazhdimësi dhe për vitin 2012 shuma e rekuperuar ëshë 377 milionë lekë.

-Ju thatë se ka qenë informatizimi si proces vendimtar që ka qartësuar pastrimin e skemës. Në cilën fazë është aktualisht informatizimi i skemës?
Informatizimi i skemës nuk përfshin vetëm dixhitalizimin e dosjeve të pensioneve por të gjithë aktivitetin e ISSH-së. Më konkretisht përfshin, informatizimin financiar, pagesën on line të pensioneve, llogaritjen automatike të përfitimeve, menaxhimin e kontributeve të paguara, dixhitalizimin e dokumentave të vjetërsisë në punë dhe periudhave të sigurimit për të gjithë kontribuesit. Janë hartuar programet për çdo proces të punës, është ngritur infrastruktura dhe jemi në fazën e implementimit të tyre. Rasti më i prekshëm i informatizimit deri tani është pagimi i pensioneve nga ana e postës shqiptare jo më nëpërmjet urdhër pagesave në letër por on line dhe nëpërmjet përdorimit të sistemit. Deri më tani paguhen rreth 200 mijë pensione dhe pjesa tjetër do të paguhet me këtë mënyrë, menjëherë sapo posta shqiptare të realizojë infrastrukturën e nevojshme për këtë qëllim. Qytetarët që paguhen sipas sistemit të ri, në momentin e pagesës pajisen me një mandate pagese të printuar ku evidentohen të gjitha përfitimet që merr si pension, kompensim të ardhurash, kompensime çmimesh të energjisë dhe bukës, peridha për të cilën paguhet, llojin e përfitimit etj. Ky system pagese on line rrit transparencën ndaj qytetarëve, kontrollon në kohë reale pagesat e bëra nga agjenti pagues dhe shmang abuzimet në saktësinë e pagesave.
-Nga ajo çfarë ju keni deklaruar në media, prej muajsh ka nisur të funksionojë një arkivë e përqëndruar për sigurimet shoqërore. Çfarë përfitojnë qytetarët nga ky përqëndrim. A ka nisur të ndjehet efekti ?
Ndërtimi dhe funksionimi i arkivës qëndrore të sistemit të sigurimeve shoqërore është në funksion të strategjisë së informatizimit dhe të modernizimit të sistemit. Kjo arkivë ka disa muaj që ka nisur funksionimin dhe është një arkivë moderne sipas standarteve më të mira arkivore ndërkombëtare. Është e pajisur me të gjitha pajisjet e nevojshme për sigurinë, kushtet e ruajtjes se dokumentacionit dhe të dixhitalizimit të tyre. Aktualisht, janë tërhequr dhe arkivuar të gjitha regjistrat e ditëve të punës në ish KB dhe rreth 60 për qind e regjistrave të vjetërsisë në punë të ish ndërrmarrjeve shtetërore, ndërkohë që po vazhdon puna për tërheqjen dhe grumbullimin e dokumentave të tjerë të vjetërsisë në punë. Paralel me këtë process, po vazhdon puna për dixhitalizimin e këtyre dokumentave dhe krijimit të arkivës dixhitale. Ky process ka përfunduar për regjistrat e ish KB dhe rreth 50 për qind të regjistrave te ish ndërrmarrjeve shtetërore. Përfitimi i qytetarëve në nivel të përgjithshëm nga funksionimi i kësaj arkive është i madh, sepse është rritur siguria e ruajtjes dhe shmangja e abuzivizmit me këto dokumenta ndërsa në nivel personal, si rezultat i dixhitalizimit dhënia e dokumentave të vjetërsisë në punë për qytetarët jepet në një kohë shumë të shkurtër dhe të saktë. Efekti përfundimtar do të ndjehet kur të përfundojë tërësisht procesi i dixhitalizimit të vjetërsisë në punë, i cili do të bëjë të mundur llogaritjen automatike të të gjithë përfitimeve si dhe kontrollin nga kompjuteri i çdo kontribuuesi të kontributeve të paguara.

•  test
•   26 Mars, 2014

Intervistë e znj. Vjollca Braho, Drejtore e Përgjithshme e ISSH-së, dhënë në Gazetën “Panorama”, datë 2 Dhjetor 2013.

Të dhëna, nga viti i daljes në pension te llogaritja e përfitimit.
Uebsajti i ISSH-së, dy rubrika për informacione dhe denoncime.

Të gjithë qytetarët që kërkojnë informacion lidhur me sistemin dhe përfitimet nga sigurimet shoqërore mund ta arrijnë atë në mënyrë elektronike.

Kjo pa qenë nevoja për të përdorur shërbimin postar, ose për t’u paraqitur personalisht pranë zyrave të Institutit të Sigurimeve Shoqërore. Në vijim të procesit të informatizimit të ISSH-së, si dhe për t’u ofruar një shërbim sa më të mirë qytetarëve, prej fillimit të muajit tetor në faqen zyrtare të këtij institucioni, www.issh.gov.al, janë hapur dy rubrikat e reja, që janë: Pyesni Online dhe Denonco Online.

Drejtoresha e Përgjithshme e Institutit të Sigurimeve Shoqërore, Vjollca Braho, bëri të ditur për “Panorama” se “ky shërbim ofron një sërë lehtësirash për të gjithë qytetarët që jetojnë si jashtë, ashtu edhe brenda vendit. Kjo për faktin se koha e marrjes së përgjigjes për pyetjet apo ankesat që ata kanë është shumë herë më e shkurtër. Sipas drejtueses të ISSH-së, dy rubrikat e reja erdhën pas interesimit në rritje të qytetarëve lidhur me të shkuarën e tyre në aspektin e sigurimeve shoqërore, si dhe për qartësimin e masës së pensionit të përfituar.

PYETJET
Për periudhën dymujore në adresën elektronike janë postuar mbi 80 pyetje nga qytetarët për çështje të ndryshme, të cilat kanë marrë përgjigje nga specialistët e ISSH-së, brenda tri ditësh nga dërgimi i tyre. “Tematika e këtyre pyetjeve ka qenë e ndryshme, por janë të ndara pothuajse në numër të barabartë ndërmjet fushës së kontributeve dhe asaj të përfitimeve”, theksoi Braho. Sipas saj, çështjet që ngrenë qytetarët kanë të bëjnë me pyetje për verifikimin e derdhjes së kontributeve nëpër firma private, ajo mbi bashkimin e periudhave kontributive për efekt pensioni për qytetarë që jetojnë në Itali e Greqi, si dhe për sigurimin vullnetar, procedurat që duhet ndjekur për aplikim dhe përfitimet. Një pjesë e qytetarëve kërkojnë llogaritjen e masës së pensionit ose moshën e daljes në pension, si dhe informacion apo edhe kërkesa për rishikimin e përfitimeve suplementare.

“Për t’u dhënë zgjidhje sa më të shpejtë kërkesave dhe pyetjeve të qytetarëve, pavarësisht se nga cili qytet janë adresuar ato, specialistët e caktuar kërkojnë informacion të menjëhershëm nga drejtoritë rajonale të Sigurimeve Shoqërore. Ndërsa në rastin kur është e nevojshme të verifikohet dosja e pensionit të kërkuesit, ajo skanohet dhe dërgohet menjëherë në rrugë elektronike në ISSH, për t’u riverifikuar sipas kërkesës së dërguar me e-mail”, sqaron Braho. Në mënyrë që specialistët e ISSH-së ta kenë më të lehtë kontaktin me qytetarin që ka dërguar kërkesën online, të gjitha fushat shfaqen në ekranin e kompjuterit.

Pasi klikohet në rubrikën “Pyesni online”, janë të detyrueshme për t’u plotësuar të gjitha rubrikat, ku përfshihet edhe një numër kontakti telefonik. Kjo për faktin se gjatë shqyrtimit të kërkesave mund të lindë nevoja për informacion më të hollësishëm nga qytetari, çka do ta bëjë më të shpejtë kthimin e përgjigjes. Sipas Brahos, kjo mënyrë aplikimi nuk ka zhvlerësuar pjesën tjetër, pra atë të kërkesave apo të ankesave të sjella me rrugë postare, ku edhe për këtë lloj shërbimi fluksi i letrave nga ana e qytetarëve vijon të jetë mjaft i madh.

DENONCIMET
Për sa i përket rubrikës “denonco online”, mësohet se gjatë periudhës 03 tetor – 27 nëntor gjithsej ka pasur 7 denoncime. “Të gjitha këto ankesa kanë kaluar për ndjekje dhe pasi janë bërë verifikimet përkatëse, janë marrë edhe masat e nevojshme. Me këtë rast më lejoni që të ftoj të gjithë qytetarët që kanë paqartësi apo që kanë ankesa t’i drejtohen faqes sonë të internetit për të depozituar pyetjet dhe ankesat e tyre dhe i garantoj që përgjigja nga ana jonë do të jetë shumë e shpejtë”, shprehet Braho për “Panorama”.

Ndërkaq, për sa u përket denoncimeve të bëra, janë konstatuar ankesa për vonesa në lidhjen e pensionit, si dhe ankesa për punonjës të sistemit të sigurimeve shoqërore.
 

•  test
•   26 Mars, 2014

Takimi i Grupit të Punës
Flet Vjollca Braho, Drejtorja e Përgjithshme e ISSH-së për problematikat e sistemit aktual “Pay As You Go” dhe domosdoshmërinë e reformës së pensioneve

(Gazeta “Telegraf”, 08 shkurt 2014, faqe 10 – 11)

Një nga problemet e sistemit aktual të pensioneve, që radhit drejtorja e përgjithshme e ISSH-së, Vjollca Braho, është dalja në pension e grave 5 vjet më shpejt se burrat. “Diskriminimi pozitiv për gratë që dalin në pension pleqërie 5 vjet më shpejt se burrat, megjithëse jetëgjatësia e tyre është më e lartë se e burrave, çon në rritjen e shpenzimeve të skemës dhe ndikon në deficitin e saj”, shprehet znj. Braho në takimin e Grupit të Punës për reformën e sistemit të pensioneve. Si shkak i shumë problematikave që radhiti në fjalën e saj, Braho propozon domosdoshmërinë e reformës së pensioneve. Më poshtë do të japim të plotë fjalën e Brahos për problematikat e shfaqura deri tani në sistemin aktual të pensionit.

MBI SISTEMIN E SIGURIMEVE SHOQËRORE

Mbledhja e kontributeve të detyrueshme të të punësuarve dhe të vetëpunësuarve urbanë është deleguar me ligj tek organet tatimore nga viti 2005, ndërsa sigurimi i detyrueshëm i të vetëpunësuarve në fshat dhe sigurimi vullnetar mblidhet nga ISSH. Pagesa e përfitimeve realizohet nga agjentët pagues që janë Posta Shqiptare, e përcaktuar me Vendim të Këshillit të Ministrave, dhe Bankat e nivelit të dytë. Të gjithë kontributet e sigurimeve shoqërore pavarësisht se nga kush mblidhen dhe paguhen, administrohen në Fondin e Sigurimeve Shoqërore (FSSH) nëpërmjet llogarisë së përqendruar të Qeverisë (TSA).

Sistemi i Përgjithshëm i Sigurimeve Shoqërore përbëhet nga:
A.Sigurimi Shoqëror i Detyrueshëm, i cili funksionon sipas parimit Pay As You Go dhe është kontributiv. Sigurimi Shoqëror i Detyrueshëm mbron me të ardhura:

• personat e punësuar në lidhje me: barrëlindjen, paaftësinë e përkohshme në punë për shkak të sëmundjes, sëmundjet profesionale dhe aksidentet në punë, pleqërinë, invaliditetin, humbjen e mbajtësit të familjes, papunësinë;
• personat e tjerë ekonomikisht aktivë (punëdhënësit dhe të vetëpunësuarit) në lidhje me: barrëlindjen, pleqërinë, invaliditetin, humbjen e mbajtësit të familjes.

Kjo skemë financohet nga

• kontributet e punëdhënësve, punëmarrësve, të vetëpunësuarve nga shteti;
• në çdo rast, përfitimet garantohen nga Buxheti i Shtetit.

B. Sigurimi Shoqëror Vullnetar

C.Sigurimi Shoqëror Suplementar. Kjo skemë përfshin personat me funksione kushtetuese, punonjësit e lartë të shtetit, ushtarakët dhe punonjësit e policisë aktivë, si dhe personat me tituj akademikë profesorë dhe profesorë të asociuar.

D.Pensionet e Posaçme Shtetërore. Ky lloj pensioni jepet për kategori të caktuara individësh, që kanë arritur rezultate të dallueshme në fushën e shkencës, kulturës, artit, ekonomisë, politikës dhe që kanë merita të veçanta. Kjo skemë financohet tërësisht nga Buxheti i Shtetit.

E.Gjithashtu, ISSH administron dhe paguan edhe disa kategori të tjera përfitimesh, që nuk lidhen me sistemin e sigurimeve shoqërore, por financohen direkt nga Buxheti i Shtetit dhe trajtohen me ligje të veçanta si:

• Trajtime të veçanta për pilotët fluturues;
• Trajtime të veçanta për punonjësit e nëndetëseve;
• Trajtime të veçanta për ish-punonjësit e nëntokës;
• Trajtime të veçanta për ish-punonjësit e industrisë ushtarake;
• Pagesa e veteranëve të Luftës Nacionalçlirimtare;
• Pagesa për invalidët e luftës;
•  Kompensime të të ardhurave dhe të çmimeve të energjisë dhe bukës;
• Shpenzime funerale;
•  Pagesa për karburant dhe lubrifikantë për invalidët e punës, që kanë nevojë për mjete lëvizëse.

Buxheti i ISSH-së është mjaft i madh, afërsisht sa ¼ e buxhetit të përgjithshëm ose rreth 101.8 miliardë lekë (2014). ISSH kontakton çdo muaj dokumentet për mbi 1.2 milionë njerëz, të cilët janë kontribues ose përfitues të skemës.

REFORMAT E NDËRMARRA NË VITE

Zhvillimet ekonomike, demografike dhe sociale herë pas here kanë bërë të domosdoshme ndërmarrjen e një reforme në sistemin e sigurimeve shoqërore me qëllim përgjigjen më të mirë të ndryshimeve që kanë ndodhur. Nga viti 1993 dhe deri sot Ligji i Sigurimeve Shoqërore ka pasur disa ndryshime, ndër të cilat, si më të rëndësishme përcaktohen:

• Reforma e rritjes së moshës së daljes në pension me 5 vjet si për burrat dhe për gratë, viti 2002, ku aktualisht masa ligjore e pensionimit ka arritur në 65 vjet për burrat dhe 60 vjet për gratë;
• Vendosja e një formule të re të llogaritjes së pensioneve të fshatit në vitin 1998;
• Vendosja e sistemit të pensioneve të reduktuara dhe ulja e periudhës së sigurimit për pension të pjesshëm nga 20 në 15 vjet etj..

Gjithashtu, duke filluar nga viti 2006, megjithëse ende nuk kishte përfunduar reforma e rritjes graduale të moshës së daljes në pension, u identifikua nevoja për ndërmarrjen e reformave të mëtejshme, sidomos në drejtim të modernizimit të sistemit, rritjes së qëndrueshmërisë financiare të tij dhe një reformë e  plotë për ngritjen e kapaciteteve institucionale të sistemit. Nga ana e ekipit të BB, në bashkëpunim dhe me aktorë të tjerë u përcaktua nevoja për një reformë parametrike e sistemike e sistemit të sigurimeve shoqërore dhe krahas saj një reformë administrative, si dhe të ngritjes së një infrastrukture moderne që t’i përgjigjej nevojave të kohës dhe të ardhmes.

Ndërsa reforma administrative, me mbështetjen teknike e financiare të BB, është në fazën e implementimit të plotë të saj. Kjo reformë konsiston në:

• Grumbullimin e dokumentacionit të vjetërsisë në punë dhe ngritjen e Arkivës Qendrore të Sistemit të Sigurimeve Shoqërore;
• Informatizimin e të gjithë aktiviteteve të ISSH-së;
• Krijimin e Regjistrit qendror të pensioneve dhe modernizimin e sistemit të pagesave;
• Ngritjen e arkivës dixhitale dhe krijimin e llogarive individuale dixhitale;
• Rehabilitimin e zyrave të sigurimeve shoqërore dhe pajisjen e tyre me rrjete të plota e të sigurta të komunikimit.

Krahas këtyre:

• Pastrimin e skemës nga pensionet e dubluara;
• Auditimin e pensioneve, për të zbuluar dhe eliminuar pensionistët me datëlindje të ndryshuar;
• Mbylljen e pensioneve të personave të vdekur e të padeklaruar.

ARRITJET E ISSH-së

Në kuadër të mirëadministrimit të sistemit të sigurimeve shoqërore në vazhdimësi është bërë një punë e madhe në drejtim të:

• Mirëadministrimit financiar të skemës. Skema është administruar me një kosto prej 1.8% të fondit nga 5% e përcaktuar në ligj;
• Pastrimit të skemës nga përfitimet e pamerituara. Si rezultat i kontrolleve manualë dhe procesit të informatizimit është bërë e mundur pastrimi i skemës nga pensionet e dubluara, me datëlindje të falsifikuar, vjetërsi pune të falsifikuara, personat e vdekur. Nga auditimi i trajtimeve të veçanta të ish- punonjësve të nëntokës rezultoi se rreth 1 700 persona përfitonin trajtim të padrejtë, si rezultat i falsifikimeve të dokumenteve të vjetërsisë në punë dhe të punës nëntokë. Njëkohësisht, me grupe kontrolli të ngritura në çdo DRSSH, të përbërë nga specialistët më të mirë të përfitimeve, u kontrolluan të gjitha dosjet e pensioneve të lidhura në dhjetë vitet e fundit, për të parë ligjshmërinë e caktimit të tyre. Nga kontrolli manual rezultoi se rreth 1 900 persona kishin paraqitur certifikata me të dhëna të falsifikuara, duke përfituar dalje para kohe nga 1 vit deri 10 vjet. Të gjithë rastet janë kallëzuar në prokurori dhe vazhdojnë proceset penale.
• Krijimit të regjistrit kombëtar të pensioneve. Deri tani janë hedhur në sistemin informatik rreth 95% e përfitimeve;
• Informatizimit të sistemit:
• Dixhitalizimit të periudhave të sigurimit, që nga fillimi i sistemit të sigurimeve shoqërore. Aktualisht ka përfunduar procesi i dixhitalizimit të ditëve të punës të ish-kooperativave bujqësore dhe është në proces dixhitalizimi i regjistrave të punës për ish-ndërmarrjet shtetërore;
• Ndërtimit të Arkivës qendrore të sistemit dhe fillimit të grumbullimit të dokumentacioneve të vjetërsisë në punë, të shpërndara në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë.

Përfundimi i procesit të informatizimit të gjithë sistemit, si dhe përfundimi i dixhitalizimit të vjetërsisë në punë, krijimi i llogarive personale do të bëjë të mundur rritjen e transparencës ndaj publikut, administrimin më të mirë të fondeve, rritjen e performancës së institucionit, përmirësimin e shërbimit ndaj qytetarëve, uljen e kohës së caktimit të përfitimeve dhe rritjen e saktësisë në llogaritjen e tyre.

PROBLEMATIKAT

Problemet që ndesh sistemi i sigurimeve shoqërore janë:

• Skema e sigurimeve shoqërore funksionon sipas parimit Pay As You Go, që do të thotë që pensionet që paguhen në një vit financohen nga kontributet e mbledhura po atë vit. Skema e pensionit në Shqipëri nuk është e balancuar financiarisht, pra kontributet e mbledhura nga personat e siguruar nuk mjaftojnë për të paguar përfitimet që jep skema brenda të njëjtit hark kohor (një vit). Kjo paqëndrueshmëri financiare vjen si rezultat i numrit të ulët të kontribuuesve, evazionit (mosdeklarim të punësimit dhe deklarim jo i saktë i pagave), numrit relativisht të lartë të pensionistëve, krahasuar me moshën e re të popullsisë, moshës së ulët të pensionistëve, si rezultat i daljes së parakohshme në pension në fillim të viteve 90, ndryshimeve demografike, nivelit të papunësisë, nivelit të lartë të emigracionit të personave që janë në moshë pune. Aktualisht deficiti i skemës shkon në 1.5% të GDP-së;

• Niveli ende i lartë i evazionit në pagesën e kontributeve, sidomos në biznesin e vogël. Sipas të dhënave nga DPT rezulton që numri i subjekteve biznes i vogël deri në fund të muajit Tetor 2013 ka qenë 57,476, ndërsa numri i të siguruarve në këto biznese – 79,706 persona ose 1.38 persona të siguruar për një biznes. Ky tregues është i ulët, pasi shumica e biznesit të vogël është e pamundur të funksionojë me një person. Gjithashtu, numri i bizneseve të vegjël në gjykimin tonë është më i lartë se 57,476;

• Lidhja e dobët midis kontributeve të paguara dhe pensioneve të paguara sidomos të kontribuuesve me paga mbi pagën mesatare. Personat që paguajnë kontribute të sigurimeve shoqërore mbi paga të larta kanë shkallë të zëvendësimit të ulët (raporti pension me pagë), gjë që dekurajon qytetarët të deklarojnë pagat reale. Kjo sjell mungesën e iniciativave për të deklaruar pagat e vërteta për të punësuarit me pagë të lartë dhe vazhdimin e kontribuimit përtej kushtit për 35 vjet sigurim, pasi nuk ndikon në masën e pensionit;

• Masa e pensionit është e vogël dhe e pamjaftueshme për të përballuar jetesën në moshën e tretë;

• Komprimimi i pensioneve drejt pensionit minimal që nuk motivon për pjesëmarrje. Pensioni mesatar është pothuajse i barabartë me pensionin minimal, ndërsa paga mesatare është dyfishi i pagës minimale në shkallë vendi. Gjithashtu, pensioni mesatar është i barabartë me të ardhurat minimale si rezultat i kompensimeve të ndryshme që financohen nga buxheti i shtetit (kompensimi i të ardhurave për pensionet minimale);

• Për të vetëpunësuarit në bujqësi, në varësi të zonës gjeografike (fushore ose malore) pjesa e kontributit që paguhet nga buxheti i shtetit është nga 50% deri  në 75%  të masës kontributive, krahasuar me të vetëpunësuarit në qytet, të cilët e paguajnë totalisht vetë. Ky subvencion i kontributit për të vetëpunësuarit në bujqësi praktikisht është një subvencion “i fshehur” i skemës së pensioneve nga buxheti i shtetit dhe e kthen pensionin për këtë kategori në një skemë asistenciale;

• Diskriminimi pozitiv për gratë që dalin në pension pleqërie 5 vjet më shpejt se burrat, megjithëse jetëgjatësia e tyre është më e lartë se e burrave, çon në rritjen e shpenzimeve të skemës dhe ndikon në deficitin e saj;

• Projeksionet e skemës për 50 – 75 vitet e ardhshme tregojnë një plakje të popullsisë, si rezultat i rritjes së jetëgjatësisë dhe uljes së numrit të lindjeve. Këto projeksione tregojnë që në dekadat e ardhshme deficiti i skemës do të thellohet dhe do të krijojë vështirësi serioze në pagimin e pensioneve për qytetarët që sot janë kontribuues ose do të rrisë subvencionin e skemës nga buxheti i shtetit;

• Pjesëmarrja e ulët e forcave të punës në sistemin e sigurimeve shoqërore, 65%, tregues i cili sjell probleme në financimin e pagesave aktuale dhe rrit barrën sociale në të ardhmen. Kjo shkallë e ulët e mbulimit me elementë të sigurimit shoqëror në të ardhmen do të kthehet në një barrë sociale për shoqërinë dhe Buxhetin e Shtetit. Mospjesëmarrja në skemë nëpërmjet pagimit të kontributeve do të përjashtojë individët në marrjen e përfitimeve nga skema, dhe ata do t’i drejtohen skemave të tjera të financuara nga buxheti si ndihma ekonomike, asistenca të tjera sociale;

• Norma e ulët e varësisë së sistemit (raporti kontribuues/përfitues), i cili është shumë i ulët krahasuar me vendet e tjera. Ky tregues aktualisht është 1.2 kontribuues për një pensionist, por në numrin e kontribuuesve futen edhe të vetëpunësuarit në bujqësi që paguajnë një shumë fikse, si dhe kategori të cilave me ligje të veçanta kontributet iu paguhen nga buxheti i shtetit, si pensionet e parakohshme të ish-ushtarakëve, vitet e shërbimit të detyrueshëm ushtarak, vitet e shkollës së lartë për gratë, trajtimeve të veçanta etj;

• Niveli mjaft i lartë i mbulimit me subvencione shtetërore të skemës suplementare dhe trajtimeve të veçanta. Rreth 80% e shpenzimeve të skemës suplementare financohet direkt nga Buxheti i Shtetit;

• Niveli i lartë i debitorëve të kontributeve shoqërore. Numri i subjekteve që janë debitorë pas vitit 2005, vit kur mbledhja e kontributeve kaloi në organet tatimore është 45,380 subjekte, me një borxh prej 9.7 miliardë lekësh. Përveç problemeve të financimit të skemës, këta debitorë krijojnë edhe probleme sociale për personat që kanë qenë dhe janë të punësuar, pasi ata nuk marrin përfitime nga skema, deri në pagimin e  kontributeve.

Diktohet dhe është imediate nevoja për një reformë në parametrat e sistemit, si dhe për vazhdimin e punës për përmirësimin e infrastrukturës së sistemit.

•  test
•   26 Mars, 2014

Intervistë/ Flet për ATSH-në, Drejtoresha e Përgjithshme e ISSH-së, znj. Vjollca Braho, datë 18 shkurt 2014

Aktualisht në Shqipëri  janë rreth 561 mijë pensionistë. Ndërkohë nga kontrollet e vazhdueshme që i janë bërë skemës së sigurimeve shoqërore është bërë e mundur që gjatë muajve të fundit të largohen prej saj rreth 5700 abuzues. Në një intervistë për ATSH-në Drejtoresha e Përgjithshme e Institutit të sigurimeve Shoqërore Vjollca Braho tha se janë marrë një sërë masash për pastrimin e skemës.

“Skema e sigurimeve shoqërore po i nënështrohet një reforme që po zhvillohet në dy shtylla si ajo administrative dhe parametrike. Është një punë mjaft e madhe dhe për pastrimin e skemës nga abuzuesit. Kemi punuar me dy grupe kontrolli një nga auditti i ISSH, dhe një tjetër të ngritur me specialist nga drejtoritë për të kontrolluar punën që është bërë në to”, Braho theksoi se një rëndësi e madhe i është kushtuar dhe dixhitalizimit të regjistrave. “Në të njëjtën kohë kemi përfunduar gati 95% të hedhjes së dosjeve të pensioneve në regjistrin e pensioneve. Ndërkohë ky regjistër është lidhur me regjistrin e gjëndjes civile dhe është bërë ballafaqim mes tyre. Si rezultat i këtij kontrolli, janë gjetur rreth 5700 dosje të cilat ishin me probleme abuzuese, si psh ndryshim i ditëlindjeve dhe vjetërsisë së punës”, sqaroi drejtoresha e ISSH-së.

Ndërkohë Instituti i Sigurimeve Shoqërore me mbështetjen e Bankës Botërore, ka ngritur arkivën qëndrore të sigurimeve shoqërore, i cili daton prej vitit 1945. Vjollca Braho tha se “nga ana e ISSH është bërë një punë e madhe në këto dy vite, për të gjithë dixhitalizmin dhe informatizimin e sistemit të sigurimeve shoqërore. Është ngritur Arkiva Qëndrore e Sigurimeve Shoqërore e cila ndodhet në Lundër të Tiranës. Në të është mbledhur i gjithë dokumentacioni arkivor, nga të gjitha Drejtoritë Rajonale dhe është duke u punuar për të hedhur vjetërsinë në punë që nga vitit 1945 dhe deri në ditët e sotme. Aktualisht ka përfunduar hedhja e regjistrave të gjithë ish-koperativave bujqësore, dhe po punohet për hedhjen e vjetërsisë në punë për ndërmarrjet shtetërore. Gjithashtu është bërë zhvillimi dhe implementimi i sistemit informatik të gjithë pjesës financiare, të të gjithë kontributeve që janë derdhur në të gjithë këto vite në sistemin e sigurimeve shoqërore”, tha ajo.

Sipas drejtoreshës është shumë e rëndësishme të vazhdohet ky projekt përsa i përket mirëmbajtjes apo dhe back up-it që duhet ti bëhet sistemit. Serverat me të dhënat e Sigurimeve shoqërore janë të vendosuara në Arkivën shtetore dhe në institucionin e ISSH, por njëkohësisht duhet të krijohet dhe një server rezervë, për të qënë i pranishëm në çdo rast dhe për të mos penguar punën, pasi janë të ardhurat e 561 mijë pensionistë që varen në të./a.gj/

•  admin
•   24 Qershor, 2014

Intervista e znj. Vjollca BRAHO, Drejtoreshë e Përgjithme e ISSH-së, tek gazeta “Panorama” e datës 22.06.2014.

Varianti që ka miratuar qeveria, duket se ndryshon totalisht skemen e re të pensioneve. Kush është ndryshimi mes formulës aktuale dhe asaj të resë për llogaritjen e pensioneve pas 1 janarit 2015?

Në draftin e paraqitur për reformën e pensioneve ndryshojnë parametrat e skemës së sigurimeve shoqërore por nuk ndryshon sistemi i sigurimeve shoqërore. Skema përsëri mbetet një skemë kontributive dhe ndryshimet e theksojnë më shumë parimin kontributiv të saj. Edhe formula e re e paraqitur ka në thelb të saj, rritjen e peshës së pjesës së pensionit që lidhet me periudhat e sigurimit dhe sasinë e kontributeve të paguara. Në formulën e re pensioni bazë është zëvendësuar me pension social dhe shtesa mbetet e njëjtë, 1% për çdo vit sigurimi të pagës mesatare mbi të cilat janë paguar kontributet. Gjithashtu, janë hequr dy kufizimet ekzistuese të cilat janë pjesë integrale e formulës ekzistuese. Është hequr kufizimi i pensionit maksimal si dyfishi i pensionit minimal si dhe kufizimi tjetër i 75% të pagës mesatare neto në tre vite të njëpasnjëshme në dhjetë vitet e fundit të punës. Të dy këta kufizime kanë deformuar pensionet, kanë zhvlerësuar formulën në llogaritje dhe kanë dëmtuar parimin kontributiv të skemës.

Skema e vjetër parashikonte llogaritjen e pensionit mbi bazën e pensionit bazë, prej 12.024 lekë në muaj, plus shtesën 1 për qind për çdo vit sigurimi. Skema e re, parashikon llogaritjen mbi bazën e pensionit social, që mendohet të jetë më i ulët se sa pensioni bazë prej 12.024 lekë në muaj. A ndikon kjo në uljen e pensionit për ata që dalin nga janari 2015?

Megjithëse pensioni social parashikohet të jetë më i vogël se pensioni bazë, masa e pensionit për ata që do të dalin pas miratimit të ligjit të ri nuk do të ulet, pasi dy kufizimet e përmendura më sipër i kufizonin masat e pensionit të dala nga llogaritjet sipas formulës. Janë mbajtur parasysh gjatë përgatitjes së draftit dhe janë bërë llogaritjet që pensionet nuk ulen por lidhen më mirë me periudhat e sigurimit dhe pagat mbi të cilat janë paguar kontributet. Në pamje të parë duket sikur ulja e pensionit bazë dhe mbajtja e pandryshuar e shtesës do të japë pension më të vogël por duke mbajtur parasysh kufizimet që janë hequr pensioni nuk ulet. Nëse e ilustrojmë me një shembull. Supozojmë se një i siguruar që ka paguar kontributet gjatë gjithë kohës me pagë minimale dhe me periudhë sigurimi 35 vjet, sipas formulës ekzistuese masa e pensionit do të ishte P = 12024 + 35% x 19026 = 18683lekë. Por duke zbatuar kufizimin e parë që pensioni nuk mund të jetë më i lartë se 75% e pagës mesatare neto të tre viteve atëherë shuma që merr sot qytetari është pension minimal, pasi 75% e pagës minimale neto është sa pensioni minimal. Ndërsa sipas formulës së re nuk ka kufizim dhe pensioni llogaritet vetëm sipas formulës dhe masa e pensionit del dukshëm më e lartë se skema aktuale. E njëjta gjë vlen edhe për personat e siguruar me pagë maksimale, pensioni del më i lartë. Këta shembuj janë teorikë pasi historiku kontributiv është personal dhe gjatë gjithë karrierës kontributet janë paguar me paga të ndryshme.

Në ligjin e ri është parashikuar heqja e kompensimeve për energjinë, bukën, etj. A ndikon kjo në uljen e pensioneve?

Vendosja e kompensimeve të ndryshme si kompensimi i bukës, energjisë, të ardhurave minimale kanë deformuar skemën dhe kanë prishur raportet. Në ligj është përcaktuar që pensioni maksimal është dyfishi i pensionit minimal por nëse do të krahasonim të ardhurat maksimale me të ardhurat minimale ky raport nuk është 2 me 1 por është 1.73 me 1 si rezultat i kompensimeve të larta që jepen për pensionet minimale. Me qëllim unifikimin e llogaritjes së pensioneve, trajtimin uniform të të gjithë pensionistëve si dhe administrimin më të mirë të fondit të sigurimeve shoqërore janë hequr të gjitha kompensimet e mëspërme dhe llogaritja e pensionit bëhet vetëm sipas formulës së propozuar. Por këto kompensime do ti përfitojnë të gjithë pensionistët ekzistues edhe pas hyrjes në fuqi të ligjit të ri.

Skema e re parashikon rritjen e moshës së daljes në pension për gratë, që nga 1 janari 2015 dhe më tej. Nga ana tjetër parashikohet edhe rritja e kohës së punës që duhet të ketë një i punësuar. A është ky një kufizim i ri për të dalë në pension? Kush preket nga rritja e kohës së punës?

Rritja e moshës së daljes në pension për gratë do të bëhet gradualisht me nga dy muaj në vit deri në arritjen e moshës 63 vjeç. Kjo moshë dalje në pension arrihet në vitin 2032 ose për gratë që kanë lindur në vitin 1969. Rritja e moshës me dy muaj në vit është e moderuar dhe përsëri ruhet dalja më herët në pension e grave krahasuar me burrat. Në ligj është parashikuar edhe rritja e periudhës së sigurimit por kjo rritje nuk është kufizim. Nën skemën e re humbet kuptimi i pensionit të plotë apo të pjesshëm pasi formula është dizenjuar e tillë që llogarit pensionin në varësi të viteve të sigurimit dhe pagave nëse I siguruari plotëson 15 vjet sigurim si minimum. Pra, në këtë kontekst nuk ka kufizim vitesh sigurimi për të marrë pension të plotë apo maksimal. Rritja graduale e periudhës së sigurimit është bërë për arsye të harmonizimit të legjislacionit për marrëveshjet ndërkombëtare në fushën e sigurimeve shoqërore si dhe për përfitimin e pensionit të reduktuar.

Në relacionin që shoqëron ligjin thuhet se kush ka pagë mesatare dhe më të lartë, do të përfitojë një pension më të mirë pas 1 janarit 2015. Por nuk flitet për pagat e ulta. Sa do ndikohen pagat e ulta apo minimale nga reforma?

Edhe për pagat nën pagën mesatare pensionet nuk ulen me skemën ekzistuese. Por duhet mbajtur parasysh që historiku kontributiv është individual dhe nuk mund të përgjithësohet. Niveli i pagave për periudhën 35-45 vjeçare të punës është i ndryshueshëm dhe kjo sidomos pas vitit 1994, pasi Shqipëria kaloi nga një ekonomi e planifikuar në ekonominë e tregut. Për këtë arsye për efekt të llogaritjes së pensionit, llogaritet paga mesatare e gjithë jetës dhe jo pagat e tre viteve të fundit të punës.

Mund të na jepni një shembull për një person që ka një pagë minimale, një pagë mesatare prej 50 mijë lekë në muaj dhe një pagë maksimale prej 95 mijë lekë në muaj? Pra një punëtor të thjeshtë, një mësues ose mjek, dhe një drejtues i lartë?

Siç e përmenda më lart historia kontributive është individuale dhe shembujt që ju pyesni janë hipotetikë pasi gjatë gjithë karrierës së punës nuk ka një person i cili ka marrë të njëjtën pagë. Gjithashtu, si rezultat i zhvillimit ekonomik, lëvizjes së çmimeve pagat indeksohen çdo vit. E njëjta gjë ndodh edhe me pagat për efekt të llogaritjes së pensionit. Këto paga indeksohen për çdo vit sipas indekseve të përcaktuara për të sjellë në kohë vlerën e tyre. Një fakt tjetër që duhet mbajtur parasysh është që personat që dalin sot në pension dhe ata që do të dalin në pension pas 15-20 vjetësh, kanë një historik pune i cili përbëhet nga pagat fikse të sistemit të kaluar dhe nga pagat e sistemit aktual të ekonominë së tregut. Pagat e përfituara në sisteme të ndryshme indeksohen sipas indekseve të përcaktuar për të llogaritur pagën mesatare. Kjo do të thotë që pagat mesatare individuale nuk janë identike dhe për këtë arsye nuk mund të ilustrojmë shembullin që ju morrët. Por ajo që mund të them është se nga llogaritjet që ka bërë grupi teknik për reformën e pensioneve, skema e re jep pensione të drejta ç’ka do të thotë që lidh në mënyrë të drejtë masën e pensionit me kontributet e paguara gjatë gjithë jetës ose e shprehur në gjuhën e popullit i jep pensionistit hakun e vet.

Në ligj thuhet që nuk do të ketë më pagë minimale për efekt të sigurimeve, por vetëm pagë minimale. Kjo do të thotë rritje e pagës minimale mbi të cilën mbahen kontributet nga rreth 19000 lekë në muaj në 22 mijë lekë në muaj. Kush preket nga ky vendim?

Sot në Shqipëri ekzistojnë dy paga minimale, një për efekt të llogaritjes së kontributeve dhe një për efekt të punësimit. Paga për efekt të llogaritjes së kontribueteve është më e ulët se paga minimale që merr një i punësuar. Paga minimale për efekt kontributesh është përcaktuese për pagën maksimale dhe pensionin minimal nën skemën aktuale. Në skemën e re është eleminuar pensioni minimal dhe është zëvendësuar me pensionin social dhe nuk ka më kuptim që të jenë dy paga minimale në shkallë vendi. Një arsye tjetër është që pensioni do të jetë rezultat i kontributeve të paguara dhe një pagë e ulët do të sillte një pension të ulët. Ju pyetët se kush do të preket nga ky vendim. Sot paguajnë kontribute mbi pagën minimale për efekt të sigurimeve vetëm të vetëpunësuarit pasi për të punësuarit paga minimale është 22,000 lekë. Pra ky ndryshim ka efekt vetëm për të vetëpunësuarit.
Ju keni rritur përfitmin për ata që punojnë mbi moshën e daljes në pension, nga 0.36 për qind në muaj në 0.5 për qind në muaj. Nga ana tjetër keni rritur moshën e punës, pra kohën që duhet për punë nga 35 vjet në 35 vjet e katër muaj. Çfarë efekti ka kjo dhe kush përfiton?

Ky ndryshim është pozitiv pasi për personat që vendosin për të shtyrë moshën e daljes në pension dhe vazhdojnë të punojnë, shpërblimi për këtë shtyrje moshe është më i lartë nga 4% në vit në 6%. Kjo rritje do të inkurajim i vazhdimit të punësimit dhe kontribuimit. Si vazhdim i punësimit përtej moshës zyrtare do të shpërblehet me një pension më të madh si rezultat i dy faktorëve, i pari shpërblimi prej 0.5% të pensionit për çdo muaj shtyrje si dhe së dyti më shumë vite sigurimi, përqindje më e madhe e pagës për pension.

Një tjetër ndryshim i rëndësishëm është ndryshimi thelbësor i skemës së fshatit. Në relacionin e ligjit theksohet se fermerët mund të dekurajohen dhe të mos pagujnë fare kontribute. Si ndryshon skema dhe çfarë do ndodhë me fermerët për llogaritjen e pensionit të ri?

Skema e re në vetvete nuk krijon ndarje në pension fshati apo pension qyteti. Skema i trajton të gjithë pjesëmarrësit si kontribues dhe llogarit përfitimet në bazë të kontributeve të paguara. Në këtë kontekst edhe të vetëpunësuarit në bujqësi trajtohen njëlloj si të vetëpunësuarit në qytet duke lidhur masën e pensionit me kontributin. Ata të vetëpunësuar në bujqësi që do të kontribuojnë më shumë do të marrin pension më shumë se të vetëpunësuarit që kontribuojnë më pak duke e bërë skemën më të drejtë dhe inkurajuese. Pensionet e fermerëve do të llogariten me të njëjtën formulë si pensionet e tjera dhe kjo është një risi tjetër e skemës së re që e bën llogaritjen e përfitimeve transparente dhe lehtësisht të kuptueshme për të gjithë.

Ligji parashikon ndryshime të moshës së përfitimit të pensionit familjarë. Kush preket dhe çfarë ndryshon për përfituesit e këtij pensioni?

Pensioni familjar edhe nën skemën e re mbetet i pandryshueshëm përsa i përket kategorive përfituese dhe masës së përfitimit të pensionit. I vetmi ndryshim është rritja e moshës së përfitimit të pensionit familjar nga gratë e veja nga 50 vjeç në 55 vjeç. Ky ndryshim është bërë për faktin se nuk mund të mbetet e pandryshuar mosha e grave të veja ndërkohë që mosha e daljes në pension të grave rritet si dhe për faktin tjetër që gratë në këtë moshë janë në moshë aktive për punë. Gjithashtu, vazhdimi i punësimit do të përkthehet në masë pensioni më të madh kur mbushet mosha për pension pleqërie pasi pensioni familjar është 50 për qind e pensionit të bashkëshortit.

•  admin
•   27 Korrik, 2014

Intervistë e znj. Vjollca Braho, Drejtore e Përgjithshme e ISSH-së, dhënë në gazetën “Panorama” të datës 27 korrik 2014.

– Reforma e pensioneve mori aprovimin e deputetëve në komisionet parlamentare. Cilat ishin nenet qe u ndryshuan në kuvend dhe cilat kategori preken?

Drafti i paraqitur për reformën e pensioneve mori miratimin e ligjvënësve në komisionet parlamentare pas shumë diskutimesh dhe sqarimesh të dhëna nga grupi teknik i punës. Drafti u miratua siç u paraqit me disa saktësime të vogla që nuk prekin thelbin e reformës së propozuar. Debate pati përsa i përket përfitimeve nga barrëlindja për mënyrën e llogaritjes dhe kushtet e reja për të përfituar këtë lloj përfitimi. Në draft ligj është parashikuar që të drejtën për përkujdesje ndaj fëmijës ta kenë edhe bashkëshortët meshkuj si dhe përmirësim i kritereve për përfitim sidomos për nënat e reja.

– Gjatë prezantimit në kuvend u paraqiten edhe koeficientët e rinj të indeksimit të pagës për pension. Pse ndryshuan këto koeficientë?

Gjatë prezantimit që ju bë reformës në komisionet parlamentare u paraqitën edhe koeficientët e rinj të parashikuara në ligj për indeksimin e pagave të realizuara ndër vite për efekt të llogaritjes së pensionit. Këto koeficientë janë ndryshuar me qëllim aktualizimin real të pagave të realizuara më herët dhe për dhënien e një përfitimi real dhe të lidhur me kontributet e paguara. Aktualisht, si rezultat i ndryshimeve të normës së kontributit ( kjo normë në vitet e fundit është ulur me rreth 14 %) dhe disa faktorëve të tjerë, koeficienti i indeksimit nuk paraqet realitetin e pagave duke dhënë si rezultat paga më të ulëta dhe për rrjedhim pensione të ulëta. Në projekt ligj është parashikuar që pagat deri në fund të vitit 2014 për të gjithë pensionet e reja që do të lidhen sipas këtij projektligji do të indeksohen me indeksin e rritjes së pagave si një indeks më afër realitetit. Këta koeficientë janë rreth 40 % më të lartë se aktualët dhe pagat e viteve të mëparshme aktualizohen më drejtë dhe japin një pension më të drejtë.

– Sa ndikojnë këta koeficientë në masën e pensionit për ata që do të dalin në pension pas 1 janarit 2015?

Formula e llogaritjes së pensionit i jep një rëndësi të madhe pjesës së pensionit që llogatitet në bazë të viteve të sigurimit dhe pagave mbi të cilat janë paguar kontributet. Kjo pjesë llogaritet një përqind për çdo vit sigurim të bazës së vlerësueshmë që e thënë thjesht është paga mesatare kontributive e realizuar gjatë gjithë periudhës së sigurimit e aktualizuar. Kontributet e sigurimeve shoqërore janë paguar muaj pas muaji në bazë të pagës për një periudhë që është 35-40 vjet dhe gjatë kësaj periudhe të gjatë pagat kanë evoluar. Indeksimi i tyre sipas këtyre koeficientëve i vlerëson pagat e mëparshme duke i sjellë në vlerën e tanishme të tyre. Përdorimi i këtyre koeficientëve të rinj lidh në mënyrë të drejtë dhe realiste kontributet me përfitimet si dhe përmirëson ndjeshëm pensionin.

– Në draftin e reformës preken ndjeshëm përfitimet e fermerëve. Cfarë ndryshon për këtë kategori pas 1 janarit dhe pse u morën këto masa?

 Në projektligjin e propozuar unifikohet mënyra e llogaritjes së përfitimeve nga skema për të gjithë kategoritë e mbrojtura si të punësuar dhe vetëpunësuar në fshat dhe qytet. Pra, ka vetëm një mënyrë llogaritje duke u bazuar në vitet e sigurimit dhe pagave mbi të cilat janë paguar kontributet e sigurimeve shoqërore. Në këtë kontekst, edhe për të vetëpunësuarit në bujqësi pensioni do të jetë rezultat i periudhave të sigurimit dhe pagave. Me këtë ndryshim janë shmangur devijimet e deritanishme dhe mos trajtimi i barabartë. Sipas skemës ekzistuese një fermer që ka të siguruara pas vitit 94 ose punësim në shtet para 94, në masën 17 vjet e 6 muaj automatikisht merr pension urban ndërsa një që ka 17 vjet e 4 muaj përfiton pension rural kur diferenca është vetëm 1 ose dy muaj. Gjithashtu , ky kusht ka frenuar vazhdimin e kontribuimit për fermerët po të kemi parasysh edhe vjetërsinë në ish KB. Ndryshimi i formulës dhe lidhja e masës së pensionit me kontributet do të stimulojë vazhdimin e kontribuimit dhe për rrjedhojë një pension më të madh.

– Në komisionet e kuvendit pati debate edhe për përfitimet e ushtarakëve apo kategori të tjera të të punësuarve që përfitojnë pensione suplementare. Cfarë ndryshon kjo reformë për këtë kategori? Zëvendësimi i pensionit minimal me pensionin social a e prek përfitimin e këtyre kategorive kryesisht ushtarakëve?

Projektligji që u diskutua në komisionet paralamentare është vetëm për skemën e detyrueshme të sigurimeve shoqërore. Në vjeshtë do të paraqiten edhe ndryshime të ligjeve të tjera që trajtojnë përfitimet suplementare kryesisht në optikën e ndryshimeve të ligjit bazë të sigurimit të detyrueshëm. Përsa ju përket ushtarakëve i vetmi ndryshim është kufiri i pensionit minimal për ish ushtarakët e punësuar i cili do të saktësohet dhe do të sillet në linjë me ndryshimin e bërë por që është një ndryshim shumë i vogël dhe nuk do të ketë efekt në masën e përfitimeve.

– Në draftin e reformës është hequr kompensimi i të ardhurave për pensionistët. Kjo do të thotë që pensionistët nuk do të kenë më shtesë për çmimin e dritave, bukës etj.

Së pari të gjithë pensionistët aktualë dhe ata që do të dalin në pension deri në fund të vitit ose e drejta u lind deri në fund të këtij viti, do të vazhdojnë të marrin përfitimet si deri më sot duke përfshirë edhe kompensimet e parashikuara me vendime të KM. Të gjithë pensionistët e rinj që e drejta për pension ju lind nga data 1 janar 2015 nuk do të kenë kompensime të ndryshme pasi të gjitha këto janë të përfshirë në formulë. Kjo është bërë me qëllim thjeshtëzimin e llogaritjes dhe administrimin më të mirë të përfitimeve. Heqja e këtyre kompensimeve nuk ndikon në ulje të përfitimeve pasi janë parashikuar në formulë por shkëput pensionet e përfituara nga kontributet e paguara nga elementë të mbrojtjes shoqërore që nuk janë të natyrës kontributive por të shërbimeve sociale.

– Në draft pas ndryshimeve në komisione, është theksuar se të ardhurat e pensionisteve do të kompensohen në mënyrë të plotë. Kjo është shtesa e përvitshme e pensionit apo një lloj kompensimi tjetër? Sa do të jetë kjo shtesë dhe kush janë kategoritë përfituese?

Siç e shpjegova më sipër, kjo klauzolë e përcaktuar në pikën 1 të nenit 88, bën fjalë për garantimin e të drejtave të fituara për pensionistët aktualë. E thënë më thjesht të gjithë pensionistët aktualë do të vazhdojnë ti përfitojnë të gjitha llojet e përfitimeve dhe kompensimeve në të njëjtën masë edhe pas hyrjes në fuqi të ligjit të ri. Pensionet e reja pas datës 1 janar nuk do të përfitojnë kompensime sepse këto janë të përfshira në llogaritje sipas formulës dhe do të jenë object indeksimi të përvitshë. Indeksimi është një detyrim ligjor dhe dotë realizohet sipas indeksit të çmimit të shportës së mallrave të caktuara për pensionistët. Për të sqaruar opinionin publik, aktualisht personat që përfitojnë pension minimal përfitojnë në formën e kompensimeve rreth 2150 lekë dhe shuma e të ardhurave që marrin është pension plus kompensime (12024+2150=14174 lekë). Pensionistët e rinj që do tju lindë e drejta pas një janarit do të marrin të njëjtën shumë por si masë pensioni dhe jo pension plus kompensime. Nga pikpamja e qytetarit do të marrin të njëjtën shumë pavarësisht emërtimit pension apo kompensime.

– Në draft është parashikuar që paga minimale për efekt kontributesh të jetë e barabartë me pagën minimale, pra nga 19 mijë në 22 mijë lekë. Kush janë kategoritë që do të preken nga ky ndryshim?

Po është e vërtetë që pas datës 1 janar nuk do të ketë dy lloj pagash minimale në shkallë vendi por vetëm një, paga minimale për efekt punësimi. Ky ndryshim është propozuar për të shmangur keqkuptimet dhe keq përdorimet si dhe për të harmonizuar pensionet sipas formulës së re. Trajtimi i barabartë i të gjithë kategorive të të siguruarve detyrimisht duhet të bëhet si në masën e kontributit të paguar ashtu edhe në masën e përfitimit. Nëse do të vazhdohej të mbaheshin dy lloj pagash atëherë personat që paguajnë mbi pagën 19 mijë lekë do të përfitonin pension më të ulët se personat që paguajnë mbi pagën minimale prej 22 mijë lekë. Paga minimale për efekt kontributesh është një pagë teorike dhe është përdorur për të llogaritur kontributet e të vetëpunësuarve dhe nga ky ndryshim do të preket kjo kategori të siguruarish.

– Ligji i ri parashikon rritjen e moshës për gratë dhe për burrat. Përse bëhet kjo rritje dhe cilat kategori preken?

Në ligj parashikohet një rritje graduale e moshës së daljes në pension për gratë nga 60 vjeç në 63 vjeç. Rritja do të jetë 2 muaj në vit dhe në moshën e përcaktuar 63 vjeç do të dalin gratë që kanë lindur në vitin 1969 ose që mbushin moshën në vitin 2032. Kjo rritje është e moderuar dhe me një zgjatje prej 18 vjetësh. Pas vitit 2032 do të ketë indeksim të rritjes së moshës së daljes në pension për të dyja kategoritë deri në kufirin 67 vjeç, kufi që do të arrihet në vitin 2056. Arsyet pse bëhet kjo rritje moshe për gratë janë rritja e jetëgjatësisë, rritja e kohës së gëzimit të pensionit si dhe fakti që mesatarisht gratë jetojnë 5 vjet më shumë se burrat.

– Heqja e pensionit të parakohshëm dhe vendosja e formulës që pas 15 vjetësh merr pension për aq vite sa ke punuar, kë kategori prek? Pra në rast se një person me pagë mesatare 50 mijë lekë, del para se të plotësojë 35 vite pune, sa para merr me ligjin aktual dhe sa do të marrë pas 1 janarit?

E drejta për të dalë në pension të reduktuar është ruajtur edhe në projektligjin e ri me të njëjtat kushte siç edhe është në ligjin ekzistues. Çdo qytetar ka të drejtë të dalë në pension të reduktuar deri në tre vjet para moshës ligjore duke ju nënshtruar reduktimit të masës së pensionit me të njëjta norma si në ligjin ekzistues. Ajo që është hequr si koncept në draft është pensioni i pjesshëm. Në ligjin ekzistues është koncepti pension i plotë dhe pension i pjesshëm, ndërsa në ligjin e ri është vetëm koncepti pension pleqërie që llogaritet sipas formulës dhe në varësi të viteve të sigurimit. Kushti i vetëm që është (i ruajtur nga ligji ekzistues) është periudha minimale e sigurimit prej 15 vjetësh. Me këtë ndryshim pensionet e personave që kanë më pak se periudha prej 35 vjetësh nuk pësojnë ulje por përkundrazi janë më të larta duke rregulluar një padrejtësi për pensionet e pjesshme sipas ligjit ekzistues për shkak të mënyrës së llogaritjes.

– Një debat tjetër ishte edhe ai i pagesës së nënave shtatëzëna dhe rasteve kur të punësuarit janë me raport. Cfarë ndryshimesh parashikon ligji I ri?

Përsa i përket përfitimeve të barrëlindjes, ligji i ri ka shtuar të drejtat dhe kategoritë që përfitojnë. Siç e shpreha më lart është sanksionuar e drejta e baballarëve për përfitimin e kujdesit ndaj fëmijës, është rritur periudha e pas lindjes për gratë nga 42 ditë në 63 ditë për një kujdes më të madh ndaj shëndetit të nënës, është lehtësuar kushti për përfitimin e barrëlindjes së dytë, është ndryshuar periudha e marrjes në konsideratë të pagës nga paga e vitit të fundit kalendarik në pagën e 12 muajve të fundit para lindjes së të drejtës. Ndryshim tjetër është që llogaritja e pagesës së barrëlindjes dhe raporteve mjekësore do të bëhet mbi bazën e pagës neto dhe jo bruto. Ky ndryshim është bërë pasi masa e përfitimit është 80 për qind dhe me ndryshimet e sistemit të taksimit të ta ardhurave konstatohet që një person me raport mjekësor ose në 6 muajt e para të përfitimit të barrëlindjes merr para më shumë se kur punon ose e thënë ndryshe paga neto që një i punësuar çon në shtëpi është më e vogël se përfitimi që merr kolegu i tij pa punuar duke qënë i sëmurë. Pra, ky ndryshim vendos “drejtësi” në këtë lloj përfitimi dhe stimulon kthimin në punë dhe ul abuzivizmin.

– Dhe një pyetje të fundit. Reforma e pensioneve ishte nje domosdoshmëri për shkak se sistemi aktual po kalonte në kolaps, pasi shpenzonte shumë më tepër se sa kishte mundësi, me një deficit rreth 400 milionë USD në vit. Ju thoni që reforma do të sjellë në balancë sistemin dhe njëkohësisht do të rrisë përfitimet e atyre që dalin pas datës 1 janar 2015. Si do të ndodhë ky korrektim?

Është e vërtetë që sistemi është në një deficit të madh dhe parashikimet tregojnë se nëse nuk ndërhyhet atëherë ky deficit do të vazhdojë të rritet duke rrezikuar seriozisht sistemin. Por nuk është kjo arsyeja e vetme për reformim. Duke patur kufizimet e ditura nga të gjithë, sistemi nuk inkurajonte pjesëmarrjen në skemë, deklarimin real të pagës, dekurajim të pagesës së kontributeve reale dhe kthim të skemës nga skemë kontributive në skemë asistenciale. Efektet e reformës së pensioneve nuk janë afatshkurtra por afatgjatë dhe qëndrueshmëria financiare nuk do të ndodhë që vitet e para por në periudhën afatgjatë. Megjithatë unë jam e bindur që përmirësimet e skemës jo vetëm do të ndihen që në vitet e para duke frenuar thellimin e deficitit, por gjithashtu do të inkurajojnë pjesëmarrjen dhe kontribuimin real. Rritja e qëndrueshmërisë do të realizohet nëpërmjet rritjes së kontribuesve, pagimit te kontributeve mbi paga reale, vazhdimit të punësimit dhe kontribuimit për një pension më të madh si dhe fomalizimit të ekonomisë dhe tregut të punës.

•  admin
•   12 Gusht, 2014

Intervistë e z. Astrit Hado, Nëndrejtor i Përgjithshëm i ISSH-së, botuar në gazetën “Shekulli”, më 09.08.2014

Zv/Drejtori i Përgjithshëm i ISSH-së Hodo: Nuk do të ketë diferencë pensionesh. Minatorët me 30 vite punë do dalin në pension 55 vjeç. Të drejtat e fituara nga pensionistët aktualë nuk do të preken. Si do jenë kontributet dhe përfitimet 

Ndryshimet e reja ligjore në fushën e pensioneve pritet të sjellin më shumë avantazhe dhe përfitime shumë më të mëdha se sa përfitimet që pensionistët marrin sot. Zëvendësdrejtori i Përgjithshëm i Institutit të Sigurimeve Shoqërore, Z. Astrit Hodo, zbërthen për “Shekullin”, avantazhet dhe përfitimet sipas kategorive, ndërsa jep sqarime të detajuara në lidhje me ndryshimet e reja. Sipas tij, mosha e pensionit për meshkujt mbetet e pandryshuar deri në vitin 2032, dhe se do të jetë 65 vjeç, dhe pas këtij viti do të indeksohet me nga një muaj për vit deri në arritjen e kufirit 67 vjet. Për gratë, mosha do të rritet në mënyrë graduale me nga dy muaj për çdo vit duke arritur në vitin 2032 në 63 vjet. Më tej Hodo thotë se si do jetë procesi i daljes në pension për të lindurit nga pas vitit 1991, të cilët sapo kanë hyrë në tregun e punës, ose janë studentë.

Z. Hodo, Parlamenti ka miratuar së fundmi reformën e pensioneve. Çfarë do të thotë kjo reformë? 

Kjo do të thotë që masa e pensionit do të varet nga periudha e sigurimit dhe paga mbi të cilën janë derdhur kontributet e sigurimeve shoqërore. Risi tjetër është thjeshtimi i mënyrës së llogaritjes së përfitimeve duke e bërë atë transparente dhe të kuptueshme për publikun dhe të lehtë për administrim nga ana e sigurimeve shoqërore. Heqja e tavanit të pensionit maksimal, heqja e kompensimeve dhe integrimi i tyre në masën e pensionit, unifikimi i pagave minimale në një pagë të vetme, unifikimi i llogaritjes së pensioneve pavarësisht llojit të punës (Kooperativë bujqësore apo ndërmarrje shtetërorë dhe private) janë disa nga ndryshimet dhe risitë e kësaj reforme. Nëpërmjet këtyre ndryshimeve bëhet e mundur rritja e pjesëmarrjes në skemë, rritja e qëndrueshmërisë financiare të skemës, rritja e transparencës, dhe formalizim të tregut të punës për aq sa sistemi i sigurimeve shoqërore mund të ndikojë.

Reforma e sapo miratuar do të sjellë rritje apo ulje të pensionit? 

Reforma ka si objektiv të saj që masa e pensionit të jetë e lidhur në raport të drejtë me kontributet e paguara dhe nuk mund të flitet për ulje të pensioneve. Masa e pensionit është individuale dhe varet nga historiku kontributiv individual. Për personat që kanë kontribuar në skemë dhe këto kontribute janë kryer mbi bazën e pagave reale, sigurisht që do të përfitojnë një pension më të mirë sipas ligjit të ri. Po kështu edhe personat që dalin në 5-10 vjetët e ardhshëm kanë një vjetërsi pune nën regjimin e kaluar dhe periudhë sigurimi pas viteve 90. Të gjitha pagat e realizuara në këto vite sipas reformës do të riindeksohen, duke marrë për bazë ecurinë e rritjes së pagave dhe ky indeks është rreth 40 për qind më i lartë se ai që përdoret aktualisht. Kjo rritje natyrisht që do të ndikojë në masën e pensionit dhe ky ndikim është pozitiv, pra me rritje të masës së pensionit. Nëse marrim si shembull një mësues sipas reformës së re do të përfitojë një pension më të lartë, krahasuar me ligjin ekzistues. Por e theksoj edhe njëherë që masa e pensionit varet nga historiku kontributiv individual që nuk mund të përgjithësohet për të gjithë qytetarët.

Çfarë do të ndodhë me moshën e pensionit? 

Mosha e pensionit për meshkujt mbetet e pandryshuar deri në vitin 2032, pra 65 vjeç, dhe pas këtij viti do të indeksohet me nga një muaj për vit deri në arritjen e kufirit 67 vjet. Kjo moshë do të arrihet në vitin 2056 ose për të lindurit e vitit 1991 që sa kanë hyrë në tregun e punës ose janë akoma në shkollim. Për sa i përket grave, mosha do të rritet në mënyrë graduale me nga dy muaj për çdo vit duke arritur në vitin 2032 në 63 vjet. Pas këtij viti do të indeksohet deri në unifikimin e moshës me meshkujt. Arsyet pse bëhet kjo rritje moshe për gratë janë rritja e jetëgjatësisë, rritja e kohës së gëzimit të pensionit si dhe fakti që mesatarisht gratë jetojnë 5 vjet më shumë se burrat.

Kush do të jenë përfituesit direkt dhe indirekt te reformës? 

Praktikisht reforma e pensioneve ndikon tek të gjithë qytetarët që nuk kanë dalë në pension. Ky ndikim është si në pagesën e kontributeve ashtu edhe në llogaritjen e pensioneve. Në pagesën e kontributeve kjo reformë ndikon tek të gjithë kontribuuesit pasi lidhja e masës së pensionit me kontributet jep qartë mesazhin e deklarimit të pagës reale dhe shmangien e punës së zezë. Ndikimin më të drejtpërdrejtë, kjo reformë e ka tek brezi i ri që duhet të mendojë që tani dhe të kontribuojnë me qëllim përfitimin e një pensioni të qenësishëm në moshën e pleqërisë ose të rasteve të paaftësisë që mund të ndeshin gjatë jetës. Ndërsa për sa i përket qytetarëve që gëzojnë statusin e pensionistit kjo reformë nuk ka ndikim pasi të gjithë të drejtat e fituar nuk preken. Këto pensione të caktuara dhe që paguhen janë objekt vetëm i indeksimit të përvitshëm.

A do të ketë profesione më të favorizuara se të tjerat? 

Nuk ka diferencime në lidhje me profesionet por ruhen të njëjtat kritere si deri më tani. Përjashtim bëjnë punëtorët e nëntokës për të cilët me ligj të veçantë që pritet të miratohet në vjeshtë, parashikohet dalja në pension në moshën 55 vjeç me 30 vjet vjetërsi në punë nga të cilat 12.5 vjet punë nëntokë. Gjithashtu, në ligj është parashikuar ngritja e skemave profesionale për profesione që duan të përfitojnë pensione shtesë ose dalje para kohe në pension.

A do të ketë ndryshime të ligjeve të tjera që lidhen me përfitimet suplementare? 

Ligji që sapo u miratua është për skemën e detyrueshme të sigurimeve shoqërore dhe nuk ka të bëjë me ligjet e veçanta që trajtojnë përfitimet suplementare apo trajtimet e veçanta. Në sesionin e ardhshëm parlamentar do të diskutohen ndryshimet e mundshme të këtyre ligjeve të veçanta me fokusin për t’i unifikuar me filozofinë e ligjit bazë dhe lidhjen e drejtë përfitim kontribut suplementar.

Në ligjin e miratuar tashmë, preken ndjeshëm përfitimet e fermerëve. Çfarë ndryshon për këtë kategori pas 1 janarit dhe pse u morën këto masa? 

Në projektligjin e propozuar unifikohet mënyra e llogaritjes së përfitimeve nga skema për të gjithë kategoritë e mbrojtura si të punësuar, vetëpunësuar, të punësuar dhe vetëpunësuar në fshat dhe qytet. Pra, ka vetëm një mënyrë llogaritje duke u bazuar në vitet e sigurimit dhe pagave mbi të cilat janë paguar kontributet e sigurimeve shoqërore. Në këtë kontekst, edhe për të vetëpunësuarit në bujqësi pensioni do të jetë rezultat i periudhave të sigurimit dhe pagave. Me këtë ndryshim janë shmangur devijimet e deritanishme dhe mos trajtimi i barabartë. Sipas skemës ekzistuese një fermer që ka të siguruara pas vitit 94 ose punësim në shtet para 94, në masën 17 vjet e 6 muaj automatikisht merr pension urban ndërsa një që ka 17 vjet e 4 muaj, përfiton pension rural kur diferenca është vetëm 1 ose dy muaj. Gjithashtu , ky kusht ka frenuar vazhdimin e kontribuimit për fermerët po të kemi parasysh edhe vjetërsinë në ish- kooperativat bujqësore. Ndryshimi i formulës dhe lidhja e masës së pensionit me kontributet do të stimulojë vazhdimin e kontribuimit dhe për rrjedhojë një pension më të madh.

A do të ketë rritje të kontributeve dhe nëse po sa do të jetë kjo rritje? A ndikon rritja e pagës minimale kontributive duke e barazuar me pagën minimale për efekt punësimi? 

Rritje të normës kontributive nuk do të ketë, pra kjo normë do të vazhdojë të jetë 24.5 për qind e pagës bruto deri në kufirin e pagës maksimale aktuale. Norma e kontributeve është optimale dhe në të njëjtën vlerë sa edhe vendet e tjera të rajonit dhe më gjerë. Një rritje e normës kontributive do të sillte rritje të kostos dhe do të dekurajonte ardhjen e investimeve të huaja dhe ulje të konkurueshmërisë së ekonomisë në tregun botëror. Përsa i përket rritjes së pagës minimale kontributive, ky unifikim do të eliminojë paradoksin e pasjes së dy pagave minimale, një për efekt llogaritje dhe një për efekt pagese të punësimit. Gjithashtu, paga minimale kontributive ka qenë e lidhur me pensionin minimal, i cili sipas ligjit të ri ka humbur kuptimin dhe nuk ekziston më si koncept. Rritja është e moderuar dhe nga ky ndryshim preken vetëm të vetëpunësuari. Megjithatë kjo rritje do të japë efektin e vet pozitiv në masën e pensionit për këtë kategori duke ofruar të njëjtin pension me të punësuarit që paguhen me pagë minimale. Në reformë është parashikuar edhe rritje e masës së kontributit për të vetëpunësuarit në bujqësi i cili në një hark kohor prej 4 vjetësh do të barazohet me të vetëpunësuarit në zonën urbane duke sjellë unifikim dhe trajtim të barabartë për të gjithë të vetëpunësuarit si në pagimin e kontributeve ashtu edhe në masën e pensionit.

A është e përgatitur ISSH-ja për implementimin e kësaj reforme? 

ISSH është një institucion i specializuar dhe me një eksperiencë të madhe në administrimin e sigurimeve shoqërore. Për implementimin e kësaj reforme është duke u punuar për harmonizimin e legjislacionit si VKM, Rregullore dhe Udhëzime me qëllim zbatimin në kohë të reformës. Në vjeshtë do të dërgohen për miratim të gjitha aktet nënligjore për zbatimin e ligjit dhe në datën 1 janar 2015 i gjithë stafi i ISSH do të jetë i trajnuar për zbatimin e saj dhe garantoj qytetarët që nuk do të ketë asnjë ditë vonesë në marrjen e pensionit si rezultat i kësaj reforme.

Të lindurit e pas vitit 1991 

Me këtë ndryshim janë shmangur devijimet e deritanishme dhe mos trajtimi i barabartë. Sipas skemës ekzistuese një fermer që ka të siguruara pas vitit 94 ose punësim në shtet para 94, në masën 17 vjet e 6 muaj automatikisht merr pension urban ndërsa një që ka 17 vjet e 4 muaj, përfiton pension rural kur diferenca është vetëm 1 ose dy muaj. Gjithashtu, ky kusht ka frenuar vazhdimin e kontribuimit për fermerët po të kemi parasysh edhe vjetërsinë në ish- kooperativat bujqësore. Ndryshimi i formulës dhe lidhja e masës së pensionit me kontributet do të stimulojë vazhdimin e kontribuimit dhe për rrjedhojë një pension më të madh.