Instituti i Sigurimeve Shoqërore ka përkujtuar më datë 06.06.2012, 20-vjetorin e ngritjes si një institucion më vete, përmes një konference në Hotel “Sheraton”, ku janë pasqyruar hapat e hedhur në këto 20 vite, si dhe sfidat në të ardhmen.
Në konferencë, ku morën pjesë Ministri i Financave, z. Ridvan Bode, Ministri i Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, z. Spiro Ksera, si dhe mjaft të ftuar të tjerë, mes të cilëve edhe Zv/Ministri i Punës dhe Mirëqënies Sociale në Kosovë z. Fatmir Shurdhaj, u shfaqën disa nga momentet më kryesore të ndryshimeve, të pasqyruara këto në buxhetet e shqiptarëve. “20 vjetori i përket institucionit në formatin që funksionon sot, por përkujdesja për raportin social të sigurimeve shoqërore ka startuar së bashku me shpalljen  e Pavarësisë, 100 vjet më parë, me krijimin e “Statusit Organik të Shqipërisë”, ku parashikoheshin edhe sigurimet shoqërore”, theksoi në fjalën e saj Drejtoresha e Përgjithshme e ISSH-së, znj. Vjollca Braho, e cila bëri një pasqyrë të ndryshimeve që ka pësuar ligji për sigurimet shoqërore, si dhe hapat aktualë të ISSH-së, ku më e rëndësishmja është siguria ndaj publikut se gjithkush do të mund të marrë çdo kontribut të paguar, shërbimi i drejtë dhe informatizimi i plotë i të dhënave.

Znj. Braho përmendi disa nga ndryshimet më thelbësore që nga vitit 1993, mes të cilëve ajo në vitin 1995, ku u bënë ndryshimet e para në ligjin e sigurimeve shoqërore i cili konsistonte në forcimin e kompetencave të inspektorëve të kontributeve, duke iu dhënë e drejta e kontrollit personave juridikë e fizikë, të masës së kontributit të derdhur, fondit të pagave dhe listëpagesave, u hartuan sanksione për mospagesat e kontributeve, si dhe u parashikuan periudhat tranzitore nga lënia e punës deri në marrjen e pensionit. Ndërsa në vitin 1998 erdhën ndryshimet e tjera, ku u saktësua që detyrimi për kontributet e papaguara të konsiderohej titull ekzekutiv. Gjithashtu, në fushën e përfitimeve, e drejta e marrjes së kësteve të patërhequra u shty nga 1 vit deri në 3 vjet, si dhe u miratua një skemë e re pensioni për fermerët.

Në vitin 2001, për të bërë më atraktive skemën, u riformuluan nenet për detyrimet e punëdhënësit, proçedurat e regjistrimit në sigurimet shoqërore. Tek sanksionet (gjoba e kamatëvonesa) për shkelje nga ana e subjekteve u bë diferencimi midis subjekteve që regjistrohen në organet e sigurimeve shoqërore me ata që konstatoheshin të tillë gjatë kontrolleve, masat e gjobave ndryshojnë dhe detajohen edhe me shumë llojet e shkeljeve që mund të bëjnë punëdhënësit apo të vetëpunësuarit, si mbajtja nga paga e kontributeve dhe mospagimi i tyre etj.
Ndërkaq, një nga reformat më të rëndësishme u ndërmor në vitin 2002, ku u realizuan këto ndryshime në legjislacion:
së pari, u rrit raporti midis pagës minimale dhe maksimale për efekt të llogaritjes së kontributeve për sigurime shoqërore, nga 1/3 në 1/5;
së dyti, u ul  në masën 4%  norma e kontributit për sigurimet shoqërore dhe, më kryesorja, u rritën në mënyre graduale moshat e daljes në pension pleqerie, për burrat e gratë, duke shkuar në moshën që është sot, 65 vjeç për burrat dhe 60 për gratë.
Një vit më vonë, në vitin 2003, u bënë amendimet përkatëse që pasqyronin transferimin e shërbimit të mbledhjes së kontributeve nga organet e sigurimeve shoqërore tek organet e tatim-taksave, siç funksionojnë që prej vitit 2005. Gjithashtu, u bënë ndryshimet përkatëse në ligjin për pensionet suplementare private për futjen e fondeve profesionale të pensioneve.

Në vitin 2005 u shënuan ndryshime të tjera. Kështu u bë përqasje e legjislacionit shqiptar me standartet Europiane, Kodi Europian i Sigurimeve Sociale dhe Konventa e ILO-s për sigurimet shoqërore. Përsa i takon periudhës minimale për përftim të pensionit të pjesshëm të pleqërisë (nga 20 vjet u bë 15 vjet).
Në vitin 2006 u bë reduktimi i mëtejshëm i normës së kontributit, e cila vazhdonte të mbetej e lartë. ISSH-ja që nga ky vit e aktualisht është institucion që ka Ministri të linjës Ministrinë e Financave, ndërsa më parë ishte nën varësinë e Ministrisë së Punës dhe Çështjeve Sociale.
Në vitin 2007, u përcaktua shuma që duhet të kthejë personi kur ai ka përfituar të ardhura në mënyrë të paligjshme, kështu ai detyrohet ta kthejë të gjithë shumën e marrë tepër duke ju mbajtur çdo muaj 50% e kestit mujor të përftimit. Gjithashtu, dënohet me gjobë në masën katërfish të dëmit të shkaktuar pavarësisht nga dënimi i parashikuar në dispozitën përkatëse të kodit penal.
Në vitin 2009, u bë reduktimi i mëtejshëm i normës së kontributit, pjesa e punëdhënësit.
Në vitin 2011, duke marrë shkas nga disa trajtime gjyqësore dhe deri në Gjykatën Europiane të Drejtësisë në Strasburg, u ndryshua ligji i sigurimeve shoqërore, lidhur me mënyrën e konstituimit të KMCAP-ve, me qëllim sigurimin e pavarësisë në vendimarrje të Komisioneve Eprore të Caktimit të Aftësisë për Punë.
“Mbështetur në këtë dinamikë ndryshimesh unë dhe stafi që drejtoj synojmë që përmes punës sonë të përditshme të shtojmë transparencën me kontribuesit dhe përfituesit e skemës, të japim informacion në kohë reale për gjithçka ndodh përsa i përket marrëdhënies mes qytetarëve dhe ISSH-në, të jemi të shpejtë në lidhjen e përfitimeve si dhe mirëadministrimin e fondeve të sigurimeve shoqërore, duke bërë kështu të mundur rritjen e besimit të gjithsecilit në skemën e pensioneve”, tha Braho, e cila garantoi se, ISSH po shkon drejt një hapi të rëndësishëm të informatizimit të plotë të punës së saj. Sipas Brahos, aktualisht ISSH është futur në procesin e dixhitalizimit të të gjithë vjetërsisë në punë që nga viti 1947 e në vazhdim, që rezultati të jetë i prekshëm sa më parë nga qytetarët. “Parë në kontekstin e rëndësisë sociale për qytetarët, informatizimi i të dhënave, duke përfshirë kontributet, llogaritjen e përfitimeve që jepen nga skema e sigurimeve shoqërore, sistemin financiar dhe sistemin e administrimit të burimeve njerëzore, si dhe përfundimi i arkivës kombëtare, përbën ndoshta një nga hapat më të rëndësishëm në kuadër të mirëadministrimit të skemës, me qëllim që të evidentohet qartë çdo kontribut dhe përfitim, dhe që gjithkush të arrijë të përfitojë atë që i takon nga sistemi i pagësës së pensioneve”, tha Braho, duke theksuar edhe faktin se, kontrollet e vazhdueshme dhe dixhitalizimi kanë bërë të mundur që të nxjerrin nga skema të gjitha përfitimet e paligjshme në mënyrë që të realizohet kthimi i parave të marra në mënyrë të pamerituar në arkën e ISSH-së, me qëllim që nga ky institucion të tërhiqen vetëm pensione të merituara.

I nderuar z. Ministër,
Të nderuar deputetë,
Të nderuar anëtarë të Këshillit Administrativ,
Të nderuar të ftuar,
Kam nderin dhe përgjegjësinë të flas sot përpara jush për 20 vjetorin e një institucioni me rëndësi të jashtëzakonshme sociale për mbarë jetën e shqiptarëve, ku si përfituese apo kontribuese është

pjesëmarrëse çdo familje shqiptare, në moshë apo e re. Në fakt, 20 vjetori i përket institucionit në formatin që funksionon sot, por përkujdesja për raportin social të sigurimeve shoqërore ka startuar së bashku me shpalljen  e Pavarësisë, 100 vjet më parë, me krijimin e “Statusit Organik të Shqipërisë”, ku parashikoheshin edhe sigurimet shoqërore.
Të nderuar pjesëmarrës,
Fakti se nuk ka ndryshim social dhe ekonomik që nuk pasqyrohet në punën tonë, e bën këtë institucion të lidhur pazgjidhshmërisht me të gjitha dinamikat shoqërore, gjë që ka sjellë edhe ndryshime të vazhdueshme në funksionimin e ISSH-së, me qëllimin që çdo kontribues të arrijë të ketë përfitimin e drejtë dhe në përputhje me kontributet e paguara, por edhe me sigurinë sociale.
Kriteret e përfitimit në sistemin tonë janë unike për të gjithë pjesëmarrësit në skemën e sigurimeve, ndërkohë që masa e pensionit të pleqërisë përbëhet nga një nivel bazë përfitimesh për të gjithë shtetasit, që duhet të sigurojë minimumin jetik të domosdoshëm në shoqërinë tonë, dhe një shtesë që përcaktohet në lidhje me kontributet individuale.
Sistemi aktual i sigurimeve shoqërore në Shqipëri filloi në vitin 1993, me hyrjen në fuqi të Ligjit nr.7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”. Skema e sigurimeve të detyrueshme shoqërore në Shqipëri është një skemë e bazuar në parimin “pay-as-you go”, në parimin e përgjegjësisë individuale për rrisqet sociale të së ardhmes dhe në parimin e solidaritetit midis brezave. Kjo është një skemë e financuar nga kontributet e punëdhënësve, të punësuarve dhe të vetëpunësuarve. Pagesat e përfitimeve garantohen në një shumë që mbulon së paku standartin minimal të jetesës, të përcaktuar nga Këshilli i Ministrave. Ky mbulim starton ditën që personi fillon ligjërisht aktivitetin ekonomik dhe mbaron ditën që përfundon ky aktivitet. Kontributet mblidhen nga organet e tatim-taksave. Përfitimet paguhen nga zyrat postare dhe nga bankat.
Por, nga viti 1993 e deri më sot, sistemi ka pësuar disa ndryshime thelbësore. Ndyshime këto të nevojshme për t`iu përgjigjur nëproces dhe ndryshimeve social- ekonomike të vendit.
Kështu, në vitin 1995, u bënë ndryshimet e para në Ligjin e sigurimeve shoqërore, me tendencë përmirësimin e tij. Këto ndryshime konsistonin në forcimin e kompetencave të inspektorëve të kontributeve, duke iu dhënë e drejta e kontrollit tek personat juridikë e fizikë, të masës së kontributit të derdhur, fondit të pagave dhe listëpagesave, u hartuan sanksione për mospagesat e kontributeve si dhe u parashikuan periudhat tranzitore nga lënia e punës deri në marrjen e pensionit.
Në vitin 1998 erdhën ndryshimet e tjera, ku u saktësua që detyrimi për kontributet e papaguara të konsiderohej titull ekzekutiv. Gjithashtu, në fushën e përfitimeve, e drejta e marrjes së kësteve të patërhequra u shty nga 1 vit deri në 3 vjet, si dhe u miratua një skemë e re pensioni për fermerët. Fermerëve iu dha e drejta që, nëse paguanin kontribute për periudha të kaluara, atëhere iu faleshin kamatëvonesat dhe nëse gjysmën e periudhës së sigurimit të kërkuar në vitin përkatës e kishin pagesë kontribuesh, sipas ligjit të ri, plus periudhë pune në ish- kooperativën bujqësore, atëhere ata përfitonin pension qyteti. Aktualisht, mjaft fermerë e gëzojnë këtë ndryshim, duke përfituar pension qyteti, pasi kanë mbi gjysmën e periudhës kontributive si të vetëpunësuar.
Në vitin 2001, për të bërë më atraktive skemën, u riformuluan nenet për detyrimet e punëdhënësit, procedurat e regjistrimit në sigurimet shoqërore. Tek sanksionet (gjoba e kamatëvonesa) për shkelje nga ana e subjekteve u bë diferencimi midis subjekteve që regjistrohen në organet e sigurimeve shoqërore me ata që konstatoheshin të tillë gjatë kontrolleve, masat e gjobave ndryshuan dhe u detajuan edhe më shumë llojet e shkeljeve që mund të bëjnë punëdhënësit apo të vetëpunësuarit, si mbajtja nga paga e kontributeve dhe mospagimi i tyre etj. Gjithashtu, në fushën e përfitimeve u përcaktua se kur punësohesh dhe ndërpret pensionin, në rastin e rikthimit në pension do të përfitohet një shtesë pensioni. Ndërsa në fushën e pensionit familjar, kur pjestar është vetëm jetimi, masa e pensionit nga 25% u bë 50 % .
Ndërkohë, një nga reformat më të rëndësishme u ndërmor në vitin 2002, ku u realizuan këto ndryshime në legjislacion:
1.Së pari, u rrit raporti midis pagës minimale dhe maksimale për efekt të llogaritjes së kontributeve për sigurime shoqërore nga 1/3 në 1/5;
2.Së dyti, u ul  në masën 4 %  norma e kontributit për sigurimet shoqërore dhe, më kryesorja, u rritën në mënyre graduale moshat e daljes në pension pleqerie për burrat e gratë, duke shkuar në moshën që është sot, 65 vjeç për burrat dhe 60 për gratë .
Një vit më vonë, në vitin 2003, u bënë amendimet përkatëse që pasqyronin transferimin e shërbimit të mbledhjes së kontributeve nga organet e sigurimeve shoqërore tek organet e tatim-taksave, siç funksionojnë që prej vitit 2005. Gjithashtu, u bënë ndryshimet përkatëse në ligjin për pensionet suplementare private, për futjen e fondeve profesionale të pensioneve.
Në vitin 2005 u shënuan ndryshime të tjera. Kështu u bë përqasja e legjislacionit shqiptar me standartet Europiane, Kodi Europian i Sigurimeve Sociale dhe Konventa e ILO-s për sigurimet shoqërore. Përsa i takon periudhës minimale për përfitim të pensionit të pjesshëm të pleqërisë (nga 20 vjet u bë 15 vjet) dhe pensionit të invaliditetit (kur nuk plotësohet periudha e kërkuar për pension invaliditeti të plotë ose të pjesshëm, të merret një pension i cili është në raport me periudhën e sigurimit që ka personi). Gjithashtu, u përcaktua trajtim reciprok për sigurime shoqërore për të huajt (nëse punojnë në Shqipëri detyrohen të sigurohen në skemën shqiptare të sigurimeve, më parë kishin të drejtë të zgjidhnin mbrojtjen më të favorshme). Me këtë hap u hoq favorizimi për zgjedhjen e legjislacionit më të favorshëm të sigurimeve për të huajt që punojnë në Shqipëri, sot ata sigurohen në mënyrë të detyrueshme. Më këto ndryshime u përfshinë në rrethin e personave të mbrojtur në skemën shqiptare të sigurimeve edhe personat pa shtetësi, detyrim që buron nga konventat dhe nga Kushtetuta. Ndërkaq, me ndryshimet e këtij viti u fut edhe një lloj i ri pensioni invaliditeti, për ata që nuk plotësojnë periudhën minimale, duke marrë pension në raport me kohën e sigurimit që kanë realizuar, pension invaliditeti të reduktuar.
Në vitin 2006 u bë reduktimi i mëtejshëm i normës së kontributit, e cila vazhdonte të mbetej e lartë. ISSH-ja që nga ky vit e aktualisht u bë institucion që ka Ministri të linjës Ministrinë e Financave, ndërsa më parë ishte nën varësinë e Ministrisë së Punës dhe Çështjeve Sociale.
Në vitin 2007 u përcaktua shuma që duhet të kthejë personi kur ai ka përfituar të ardhura në mënyrë të paligjshme, kështu ai detyrohet ta kthejë të gjithë shumën e marrë tepër, duke iu mbajtur çdo muaj 50% e këstit mujor të përfitimit. Gjithashtu, dënohet me gjobë në masën katërfish të dëmit të shkaktuar pavarësisht nga dënimi i parashikuar në dispozitën përkatëse të kodit penal.
Në vitin 2009 u bë reduktimi i mëtejshëm i normës së kontributit, pjesa e punëdhënësit.
Në vitin 2011, duke marrë shkas nga disa trajtime gjyqësore dhe deri në Gjykatën Europiane të Drejtësisë në Strasburg, u ndryshua Ligji i sigurimeve shoqërore, lidhur me mënyrën e konstituimit të KMCAP-ve, me qëllim sigurimin e pavarësisë në vendimarrje të Komisioneve Eprore të Caktimit të Aftësisë për Punë.
Mbështetur në këtë dinamikë ndryshimesh unë dhe stafi që drejtoj synojmë që përmes punës sonë të përditshme të shtojmë transparencën me kontribuesit dhe përfituesit e skemës, të japim informacion në kohë reale për gjithçka ndodh përsa i përket marrëdhënies mes qytetarëve dhe ISSH-së, të jemi të shpejtë në lidhjen e përfitimeve si dhe mirëadministrimin e fondeve të sigurimeve shoqërore, duke bërë kështu të mundur rritjen e besimit të gjithsejcilit në skemën e pensioneve.
Për të përmirësuar menaxhimin e përditshëm të punës sonë ne kemi hedhur disa hapa të rëndësishëm, të cilët dëshiroj të më lejoni që t’i bashkëndaj shkurtimisht me ju sot.
Dixhitalizimi si transparencë dhe shpejtësi
ISSH është drejt një hapi të rëndësishëm të informatizimit të plotë të punës së saj. Aktualisht ne jemi futur në këtë proces dhe po punojmë me ngulm për dixhitalizimin e të gjithë vjetërsisë në punë që nga viti 1947 e në vazhdim, që rezultati të jetë i prekshëm sa më parë nga qytetarët. Përsa i përket Arkivës së Sistemit, ku do të jetë i përqëndruar i gjithë dokumentacioni i Sigurimeve Shoqërore, kemi të bëjmë me një model të stabilizuar, duke shfrytëzuar përvojën më të mirë sot në botë.
Për të arritur deri në këtë pikë të rëndësishme për gjithë sistemin e Sigurimeve Shoqërore, është hartuar një projekt afatgjatë, duke nisur fillimisht me plotësimin e databasës së centralizuar të të dhënave të vjetërsisë në punë për sistemin e ndërmarrjeve shtetërore, si dhe të ish-kooperativave bujqësore. Gjithashtu, këtij database pritet t’i shtohet edhe regjistri elektronik i të vetëpunësuarve në bujqësi pas vitit 1993 dhe i të punësuarve urbanë pas vitit 1993.
Ky proces synon që të finalizohet me krijimin e llogarive personale për çdo kontribues, deri në përgatitjen e çekut mujor të pagesës për pensionistët. Aktualisht, janë ndier frytet e para të procesit të informatizimit, ku në 12 Drejtoritë Rajonale të Sigurimeve Shoqërore është transferuar programi i informatizuar dhe tashmë çdo kandidat për të dalë në pension pleqërie, e që një pjesë të periudhës kontributive e ka patur në ish-koopetarivat bujqësore dhe si i vetëpunësuar në bujqësi nga viti 1993 deri më 2012, pajiset në kohë rekord, në rrugë elektronike, me vërtetimin e nevojshëm, ndërkohë që më parë duheshin ditë të tëra për verifikim dhe certifikim.
Kjo afron më shumë qytetarin drejt institucionit dhe e bën më të besueshëm të gjithë komunikimin, e mbi të gjitha, garanton mirëadministrimin e skemës, me qëllim që qytetarët të arrijnë të përfitojnë në kohë atë që iu takon.
Parë në kontekstin e rëndësisë sociale për qytetarët, informatizimi i të dhënave, duke përfshirë kontributet, llogaritjen e përfitimeve që jepen nga skema e sigurimeve shoqërore, sistemin financiar dhe sistemin e administrimit të burimeve njerëzore, si dhe përfundimi i arkivës kombëtare përbën ndoshta një nga hapat më të rëndësishëm në kuadër të mirëadministrimit të skemës, me qëllim që të evidentohet qartë çdo kontribut dhe përfitim, dhe që gjithkush të arrijë të përfitojë atë që i takon nga sistemi i pagësës së pensioneve.
Pensione të merituara
Për ne është jo vetëm ligjore, por edhe morale, që të pastrojmë skemën e sigurimeve shoqërore nga çdo përfitim i paligjshëm, me qëllim që nga kjo skemë të përfitojnë vetëm ata që kanë kontribuar. Ky hap rrit besimin e qytetarëve dhe i ofron ata më tej, për të bashkëpunuar. Unë vlerësoj bashkëpunimin e çdo qytetari në këtë fushë, ndërsa e konsideroj një detyrë të rëndësishme të të gjithë punonjësve të Institutit të Sigurimeve Shoqërore që të llogarisin drejtë çdo qindarkë, me qëllim që pensionistët të marrin në kohën e duhur gjithçka që iu takon.
Pastrimi i skemës nisi si një qëllim për “Pensione të merituara” në vitin 2006, ndërkohë që me fillimin e informatizimit, është bërë e mundur që të realizohet identifikimi i çdo dokumentacioni, duke nxjerrë jashtë nga skema çdo përfitues të padrejtë, dhe duke zhdëmtuar kështu çdo fond të përfituar në mënyrë të paligjshme.
Unë jam optimiste për atë që po bëhet nga i gjithë stafi që drejtoj, për të shkuar drejt një skeme ku asnjë qindarkë nuk mbetet pa shkuar në destinacionin që i takon.
Shqiptar kudo, por i siguruar edhe në Shqipëri
Dëshiroj të theksoj se në kuadër të komunikimit me çdo qytetar shqiptar, për ne vijon të jetë e rëndësishme dhënia e informacionit për bashkëatdhetarët tanë kudo që ndodhen, lidhur me sistemin aktual të sigurimeve shoqërore, e sidomos për të drejtat për përfitimet që mund t’u lindin në Shqipëri, si pasojë e periudhave të sigurimit të realizuar prej tyre para emigrimit nga Shqipëria.
Shqipëria ka  marrëveshje njohjeje reciproke të sigurimeve shoqërore me Turqinë, ndërkohë që ka filluar prej kohësh kontaktet me Maqedoninë, Çekinë, Hungarinë, Belgjikën e së fundmi edhe me Rumaninë.
Njëkohësisht, prej kohësh ISSH bashkëpunon me disa patronate në Itali, INAS, ACLI e ACAI, të cilat kanë degët e saj në të gjithë Italinë e që së fundmi kanë punësuar edhe shumë nga bashkëatdhetarët tanë, si dhe është në kontakt të vazhdueshëm edhe me vende të tjera ku ka emigrantë shqiptarë, me qëllim që t’iu krijojë mundësi atyre që të informohen për procedurat e plotësimit të periudhave të sigurimit të kaluara, të pambuluara me kontribute për sigurimet shoqërore, si dhe për t’u përfshirë në kushte përfitimi nga legjislacioni i sigurimeve shoqërore, në momentin e lindjes së të drejtave për çdo lloj përfitimi.
Ne jemi të bindur se, procesi i informatizimit të sistemit tonë të sigurimeve shoqërore, i cili synon krijimin e llogarive personale për çdo kontributpagues, do ta përafrojë edhe më shumë këtë bashkëpunim të nisur, duke lehtësuar procedurat e informimit të emigrantëve me historikun e tyre kontributiv në Shqipëri dhe të drejtat që iu lindin nga kjo marrëdhënie.
Të nderuar pjesëmarrës,
Së fundmi dëshiroj t’iu dërgoj një falenderim të gjithë atyre që kanë dhënë kontribut në forcimin e punës së ISSH-së në këto 20 vite, dhe të atyre që vijojnë të kontribuojnë në përmirësimin e përditshëm të punës sonë. Por në këtë udhë ne mendojmë se nuk mund të ecim të vetëm, ndaj, duke besuar në rëndësinë sociale të Sigurimeve Shoqërore, në emër të stafit që unë drejtoj, ftoj të gjithë aktorët shoqërorë që të jenë pjesë e udhëtimit tonë.
Dhe padyshim që në këtë rrugëtim, mbetet shumë thelbësor mendimi që marrim nga qytetarët. Dua t’u them të gjithëve që na drejtohen, se mendimi që marrim nga ju është i rëndësishëm për të gjithë hapat që hedhim çdo ditë në drejtim të përmirësimit të shërbimit ndaj jush. Pikërisht për këtë fakt ne jemi të vendosur në bashkëpunimin me cilindo që kërkon nga ne të ecim përpara, në të mirë të të gjithëve, duke besuar se kështu i shërbejmë më mirë çdo qytetari shqiptar, kudo që ndodhet ai.

Ecuria e tregueve financiare të sistemit në harkun kohor 1994 – 2011, problemet për zgjidhje dhe çështjet për reformim.

(Nga zt. Ali  EMINI, Nëndrejtor i Përgjithshëm, ISSH)

Hyrje
Stabiliteti financiar dhe zhvillimi i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri, si edhe në vendet e tjera, ka qenë dhe mbetet i ndikuar nga fuqia ekonomike e vendit, stabiliteti

makroekonomik, situata demografike, zhvillimet e tregut të punës, niveli i papunësisë, niveli i punësimit e i pagave, etj.
Ndikimi i këtyre treguesve ka shoqëruar këtë sistem që në fillimet e tij nga viti 1993 e deri sot, disa herë duke ndikuar në përmirësimin e qëndrueshmërisë së tij financiare, disa herë duke siguruar më shumë mjete financiare në dispozicion të rritjes së transfertave në buxhetet familjare dhe rritjen e të ardhurave të pensionistëve, por disa herë edhe duke diktuar ndërmarrjen e reformave që kanë ndryshuar parametrat e sistemit, duke i dhënë atij më tepër frymëmarrje financiare, më tepër drejtësi dhe koherencë e unifikim me zhvillimet e sistemeve të sigurimeve shoqërore të Europës.
Natyrisht, sistemi aktual i sigurimeve shoqërore në Shqipëri ka një të kaluar të zhvillimit dhe administrimit të tij, pasi një skemë e pensioneve publike në Shqipëri është vendosur që në vitin 1947 dhe më tej, me ndryshimet ligjore të viteve 1966 dhe 1972, është zhvilluar një skemë e plotë e sigurimeve shoqërore, e financuar nga derdhjet e ndërmarrjeve shtetërore dhe kooperativave bujqësore në formën e kontributeve, që ishin pothuajse drejtpërdrejt pjesë e çmimeve të përcaktuara, në një ekonomi të mbyllur e totalisht të centralizuar.
Sistemi i i vitit 1966, i parë në këndvështrimin financiar, nuk trashëgoi të drejta të fituara nga sistemet e paraluftës së dytë botërore, ndërkohë që të drejtat e fituara nga legjislacioni i vitit 1947 ishin të pakta në numër dhe për këtë shkak në fillimet e tij ai ishte lehtësisht i financueshëm. Kjo gjendje propogandohej si përparësi e sistemit politik, por ndërkohë, vit pas viti numri i përfituesve u rrit dhe sidomos u rrit në mënyrë të ndjeshme numri i atyre personave që kishin siguruar të drejtën e përfitimit të një pensioni, qoftë edhe të pjesshëm, ndërsa sistemi nuk dispononte asnjë lloj fondi të akumuluar për mbulimin e të drejtave të fituara si dhe asnjë fond rezervë. Përkundrazi, për shkak të rritjes graduale të numrit të përfituesve, në 10 vitet e fundit të ekzistencës së tij, për të mundësuar financimin e përfitimeve, evidentohen 4 ndryshime ligjore të rritjes së normës së kontributeve.
Zhvillimet dhe ndryshimet që ndodhën në sistemin ekonomik- shoqëror të vendit, në fillim të viteve 1990, mbartin reflektimet e tyre edhe në sistemin e sigurimeve shoqërore dhe veçanërisht në financat e tij.
Kalimi nga sistemi i ekonomisë së planifikuar në atë të ekonomisë së tregut, në fillimet e tij, përveç gjendjes së rënduar të të drejtave të fituara në sistemin e pensioneve, për shkak të një legjislacioni të paqëndrueshëm financiarisht, u shoqërua me disa pasoja të tjera negative. Ato u shprehën në papunësinë masive, si rezultat i kolapsit të sektorit publik të ekonomisë, rritje galopante të ekonomisë informale, në dalje masive në pension të parakohshëm të shumë punonjësve, si rezultat i mbylljes apo i ristrukturimit të ndërmarrjeve publike, ç’ka veç të tjerave, u shoqëruan me përkeqësimin dramatik të raportit kontribues / përfitues, i njohur gjerësisht edhe si raport mbështetës apo raporti i varësisë. Ky raport zbriti në kufirin kritik 1.1 kontribues për 1 përfitues.

1990           1994
Kontribuesit në total                 1,451,212     480,435
Përf. e pens. të pleqërisë            239,861     370,227

Në vitin e fundit të ekzistencës së tij (viti 1993), sistemi i vjetër i sigurimeve shoqërore siguroi nëpërmjet të ardhurave nga kontributet më pak se 50% të fondeve të nevojshme për përballimin e përfitimeve ndërkohë që, në kushtet e një inflacioni galopant përfitimet reale nga pensionet ishin mjaft të vogla dhe nuk arrinin të mbulonin nevojat më minimale të jetesës.  Një tregues mjaft sinjifikativ ishte edhe shkalla e varësisë së sistemit, e cila përfaqëson raportin kontribues / forca pune. Në vitin 1993 ajo ishte 33.7%, pra në nivele mjaft kritike.
Në këto kushte të vështira ekonomike të sistemit të sigurimeve shoqërore, u përcaktua domosdoshmëria e reformimit të sistemit të pensioneve dhe me asistencën e institucioneve të specializuara ndërkombëtare u vendosën sistemi i përgjithshëm i sigurimeve shoqërore dhe sistemi aktual i sigurimit shoqëror të detyrueshëm. Sistemi i përgjithshëm i sigurimeve shoqërore, i miratuar me Ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë” (i ndryshuar), bazohet në dy kolona: në atë të detyrueshme dhe në kolonën suplementare vullnetare.
Sistemi i ri i sigurimeve shoqërore, mbajti parasysh dhe mori mbi vete financimin e të drejtave të fituara, adaptoi parimet dhe fushat e mbulimit të popullatës me elemente të sigurimit shoqëror, të përcaktuara nga OBP (ILO), ndërsa në aspektin financiar si parime kryesore u përcaktuan:
1.Përfitimet sociale ose pensionet publike përballohen nga Fondi i Sigurimeve Shoqërore (FSSH), që është strukturë financiare e pavarur nga Buxheti i Shtetit;
2.Menaxhimi i FSSH i është ngarkuar ISSH-së, cili është institucion i publik në varësi administrative relative të Ministrisë së Financave;
3.Fondi i sigurimeve shoqërore formohet nga kontributet e personave ekonomikisht aktivë, nga të ardhurat e tjera dhe nga financimet e Buxhetit të Shtetit, kur të ardhurat kontributive nuk mjaftojnë;
4.Nëpërmjet këtij Fondi financohen përfitimet e popullatës, të ndara në 5 degë si dhe kosto e administrimit të tij.
Skema e buxhetit të Sigurimeve Shoqërore paraqitet si vijon:
Të ardhura të rregullta    Përfitimet
Kontributet    Sigurime për sëmundje
– nga punëdhënësit    Sigurime për barrëlindje
– nga të punësuarit    Sigurime për pensione
– nga të vetëpunësuarit    Sigurime për aksidente në punë
– nga Buxheti i Shtetit    Transferim në buxhetin e sigurimit të papunësisë
Interesa dhe komisione
Të ardhura të parregullta    Kostot Administrative
Transferta nga Buxheti i Shtetit    Operacionale ose korente
– për indeksimin e pensioneve    Investimet
– për programet speciale
– për financim të deficitit të ISSH-së
Të ardhura të tjera (gjoba, etj.)    Fondi Rezervë i Sigurimeve Shoqërore

Sistemi i ndërtuar, nëpërmjet normave ligjore të përcaktuara, në një afat kohor të shkurtër arriti:
1.Të krijojë mundësitë financiare për financimin e përfitimeve të trashëguara nga sistemi i vjetër, por edhe të përfitimeve të reja;
2.Të ndërpresë vazhdimin e krijimit të skemave të përfitimeve të parakohëshme, të cilat shkaktonin efekte financiare dhe nevoja për fonde, të papërballueshme, ndërkohë që disbalanconin parimin e përfitimeve sipas sasisë së kontributeve;
3.Të vendosë një sistem të kontributeve dhe të procedurave të mbledhjes së tyre që i përshtateshin sistemit të ekonomise së tregut dhe që krijonin mundësinë e sigurimit të fondeve për balancimin e buxhetit të tij;
4.Të vendosë një sistem të indeksimit apo edhe të rritjes së përfitimeve individuale për të mbuluar efektet gryese të inflacionit;
5.Të krijojë premisat për përmirësimin e disa treguesve të performancës së sistemit të sigurimeve shoqërore si norma e varësisë, shkalla e mbulimit etj.
Në harkun e 5 viteve, përjashto vitin 1997, sistemi uli në mënyrë të ndjeshme financimet buxhetore, ndërkohë që mundësoi një rritje të pensioneve mbi nivelin e inflacionit, me qëllim ruajtjen e përvitshme të vlerës reale të pensioneve por edhe rikuperimin e disbalancimeve të mëdha të këtij treguesi në vitet 1991-1993.

Treguesit paraqiten më poshtë:
milionë lekë
1994          1996         1997          1998          1999
Të ardhurat nga kontributet     6407.5   12635.0    12212.0    15758.9    18107.8
Shpenzimet për përfitime        9465.4    13525.0    14207.0    17507.2    20015.4
Deficiti i financ. nga Buxheti    3057.9         890.0      1995.0      1748.3       1907.6
Në % ndaj shpenzimeve                 32.3              6.6           14.0          10.0              9.5

Grafikisht treguesit paraqiten si më poshtë:
Zhvillimet e përgjithshme ekonomike dhe ato të fushës së sigurimeve shoqërore në veçanti, në periudhën 1994 – 2011, kanë diktuar domosdoshmërinë e marrjes së një vargu masash, me synimin që sistemi i sigurimeve shoqërore t’iu përshtatet zhvillimeve afatshkurtra dhe afatgjata të të gjithë sistemit ekonomik, strategjive të mbrojtjes sociale të shtetasve, standartizimit të dispozitave dhe përafrimin e tyre me kuadrin bazë ligjor të BE-së dhe standarteve bazë të mbrojtjes sociale të përcaktuara nga ILO, por edhe të qëndrueshmërisë financiare të tij.
Një ndryshim ligjor shumë i rëndësishëm dhe esencial i miratuar në vitin 1998, lidhet me reformimin e skemës së sigurimeve shoqërore për personat e vetëpunësuar në bujqësi dhe fokusohet në ndërtimin e një strategjie të barazimit gradual të pensioneve të reja të fshatit me ato të qytetit në një periudhë së paku, 14-15 vjeçare. Reforma e re, për personat që kanë histori kontributive si ish- kooperativistë, por edhe si persona të vetëpunësuar në bujqësi, përcaktoi llogaritjen e pensionit mujor të përbërë nga dy pjesë: një pension fshati (bazë), i cili përcaktohet nga Këshilli i Ministrave dhe një shtesë e cila është 1% e pagës minimale për çdo vit kontributiv pas vitit 1994, duke bërë të mundur një lidhje më të drejtpërdrejtë midis masës së pensionit mujor të fshatit dhe kontributit të paguar. Si pasojë e kësaj reforme dhe e procedurave administrative të përcaktuara për zbatimin e saj konstatohet se, ndërsa në harkun kohor 1994-1998 numri i kontribuesve që zhvillonin aktivitet bujqësor varionte nga 32-43 mijë persona, në vitin 1999 arriti në 113 mijë dhe në vazhdim evidentohet rritje e tij, vit pas viti duke arritur edhe deri në 270 mijë persona.
Mbi bazën formulës së re të llogaritjes së pensionit të fshatit, e koordinuar me masat e marra nga Këshilli i Ministrave për rritjen e pensionit bazë të fshatit me indekse shumë më të larta se indeksi i inflacionit dhe bazuar në derdhjen e kontributeve nga personat që zhvillojnë aktivitet bujqësor gjatë periudhës nga viti 1994 e në vazhdim, tashmë është arritur barazimi i masës mujore të pensioneve të reja të personave të vetëpunësuar në bujqësi me pensionet e qytetit. Në funksion të kësaj strategjie, por edhe të rritjes së pensioneve të fshatit të trashëguara nga legjislacioni para vitit 1993, është bërë i mundur jo vetëm barazimi i pensioneve të reja të fshatit me ato të qytetit, por edhe një rritje e ndjeshme e transfertave në buxhetet familjare dhe e të ardhurave mujore të pensionistëve, duke shërbyer njëherazi edhe si një faktor i rëndësishëm i reduktimit të varfërisë.
Të dhënat për pensionet e fshatit paraqiten grafikisht si më poshtë:

Evidentojmë, se ishte parashikuar që politikat e rritjes së shpejtë të përfitimeve në fshat të koordinoheshin dhe harmonizoheshin me rritjen dhe barazimin gradual edhe të kontributit të fermerëve me atë të të vetëpunësuarve në sektorin jobujqësor. Fakti që aktualisht pensioni i fshatit është barazuar me atë të qytetit, ndërkohë që kontributi është sa 1/3 e atij të qytetit, e bën këtë skemë me mjaft kërkesa për mbulim me financime buxhetore të formës kontributive apo subvencionuese.
Reformat të rëndësishme, të cilat kanë ndryshuar parametrat e sistemit, janë studiuar e miratuar edhe në harkun kohor 2002- 2009. Ndërmarrja e tyre diktohej nga një sërë faktorësh, ku ndër më kryesorët konsiderohen:
1.Deficiti i sistemit të pensioneve, që kishte arritur në rreth 1% të PBB dhe me parashikimet aktuariale që evidentonin përkeqësim të mëtejshëm të kësaj gjendjeje, konsiderohej i lartë;
2.Përqindja e kontributit për fondin e sigurimeve shoqërore që arrinte në 42.5 përqind të pagës, konsiderohej tepër e lartë dhe ndikonte drejtpërdrejt duke dekurajuar njerëzit për sigurimin formal, duke deformuar tregun e punës dhe duke u kthyer në të kundërtën e vet, pra duke siguruar më pak të ardhura për sistemin.
Mbi bazën e studimeve të kryera, dhe me konsulencën e FMN-së e Bankës Botërore, u miratuan nga Kuvendi dhe filluan të zbatohen:
1.Masat për shkurtimin e shpenzimeve të sistemit nëpërmjet reformës së rritjes graduale të moshës së përfitimit të pensionit, me gjashtë muaj në çdo vit nga viti 2002 deri në vitin 2012, vit në të cilin mosha e daljes në pension është 65 vjeç për burrat dhe 60 vjeç për gratë;
2.Norma e kontributit të sigurimeve shoqërore u reduktua me 4% në vitin 2002, në vitin 2006 u reduktua me 9% dhe në vitin 2009 me 5%, duke arritur në 24.5 % ose një reduktim prej 42.3%, ndërkohë që në funksion të kompensimit të të ardhurave dhe shmangies së lëkundjeve të mëdha financiare të skemës, në vitin 2002 u realizua rritja e tavanit të pagës mbi të cilën paguhen kontributet nga trefish në pesëfishin e pagës minimale;
3.Reforma e reduktimit të normës së kontributeve u mbështet edhe me masa administrative për përmirësimin e mbledhjes së tyre, ndër të cilat më kryesore konsiderohet strategjia e kalimit gradual të mbledhjes së kontributeve nga strukturat e sigurimeve shoqërore në ato të tatim-taksave, si dhe informatizimi i procedurave të deklarimit dhe kontrollit të pagesave.
Ecuria e treguesve më të rëndësishëm sintetike të skemës së sigurimeve shoqërore për periudhën paraqitet si vijon:
•Numri mesatar vjetor i kontribuesve në vitet e para të zbatimit të skemës ka ardhur në rënie ndërsa, pas vitit 1997 dhe sidomos në 5 vitet e fundit vërehet prirja e rritjes të numrit të kontribuesve, duke arritur numrin më të madh të kontribuesve në vitin 2011 me 735 mijë kontribues. Vërehet se rritja e kontribuesve në skemë  në vitin e fundit kryesisht evidentohet në subjektet e bisnesit të vogël.

Grafikisht numri i kontribuesve në qytet në periudhën 2001 -2011 paraqitet si më poshtë:

•Të ardhurat nga kontributet në skemë paraqiten me rritje të theksuara nga viti në vit, duke përjashtuar vitin 1997. Në vitin 2011 ato arritën nivelin më të lartë ose 48.4 miliardë lekë. Megjithëse në 6 vitet e fundit norma e kontributit është reduktuar me 36%,  të ardhurat nga kontributet janë rritur me 44%.
Grafikisht norma e kontributit dhe të ardhurat për periudhën 2002-2011 paraqiten si më poshtë:
•Numri i përfituesve, pas një rritje drastike në vitet 1992-1995, fillon e normalizohet në vitet e mëvonshme me rritje graduale deri në vitin 2002. Pas vitit 2002, si rezultat i reformës për rritjen e moshës së pensionit, kemi një rënie të ritmit të shtimit të pensioneve të reja. Ndërsa në vitin 2001 numri i përfituesve ishte 534.7 (540.4) mijë persona, në vitin 2011 arrin në 548.6 mijë persona me një rritje prej 2.6 (1.5)%;
•Treguesi i shpenzimeve të skemës së sigurimeve shoqërore ka shënuar të njëjtin trend sikurse numri i pensioneve, pra me rritje graduale në vite. Si pasojë e politikave të Qeverisë në fushën e pensioneve dhe fokusimit në rritjen e të ardhurave të pensionistëve, sidomos në 6 vitet e fundit,  evidentohet rritje e ndjeshme e transfertave në buxhetet familjare. Në periudhën 2005-2011 transfertat në buxhetet familjare janë rritur me 73.7% me nje trend vjetor si më poshtë:
Ecuria e treguesve individuale dhe problemet që konstatohen
Me interes për të konstatuar qartë problemet është shqyrtimi i ecurisë së madhësisë së disa treguesve analitikë të sistemit, si ecuria e pensionit dhe e të ardhurave individuale, raporti i zëvendësimit, raporti i varësisë dhe shkalla e mbulimit.
Përfitimet mujore nga pensionet  paraqesin ritmin e ngadaltë të rritjes së tyre në vite. Ndërsa kjo situatë e rritjes vjetore të masës së pensionit ka vështirësuar jetesën e pensionistëve, edhe pse ka qenë e detyruar për një periudhë tranzicioni të vështirë ekonomike, indirekt ka dëmtuar lidhjen midis kontributit dhe përfitimit, duke reflektuar fenomenin e evazionit të kontributeve nëpërmjet fshehjes së pagave, bile në përmasa të mëdha. Masat e marra sidomos në 5 vitet e fundit dhe vendosja e një skeme të kompensimit me të ardhura të përfituesve me pensione minimale ka sjellë si pasojë një rritje e përmirësim të të ardhurave të pensionistëve dhe cilësisë së jetesës së tyre. Krahasuar me vitin 2001, në vitin 2011 evidentohet një rritje e të ardhurave të pensionistëve me 59% ndaj 22% që është rritja e nivelit të indeksit të çmimeve. Masa mujore e pensioneve të qytetit në vitet e fundit e krahasuar edhe me inflacionin paraqitet si më poshtë:
Grafikisht të dhënat paraqiten si më poshtë:
•Koeficienti i zëvendësimit, shpreh raportin midis masës së pensionit mesatar me pagën mesatare. Gjatë periudhës 2001 – 2011 shkalla e zëvendësimit për skemën urbane përkeqësohet sidomos në vitet 2007 – 2009 pas rritjes me ritme të shpejta të pagës mesatare si pasojë e uljes së informalitetit pas hyrjes në fuqi të VKM nr. 285, datë 04.05.2007. Në vitet e fundit ka një farë stabilizimi duke arritur në 35.6% (37.4% për pensionet e plota). Nga ana tjetër, në skemën rurale, shkalla e zëvendësimit rritet gjatë gjithë kësaj periudhe si rezultat i rritjes më të shpejtë të masës së pensionit të fshatit ndaj rritjes së pagës minimale kontributive, duke arritur nga 15.7% në vitin 2001 në 41.5% në vitin 2011;
•Koeficienti i mbulimit, që shpreh raportin e numrit të kontribuesve ndaj forcave të punës, rezulton me rënie përkatësisht në periudhën 1994 – 1999. Më pas ky tregues ka një tendencë rritjeje duke arritur nga 33% në vitin 1994 në 67% në vitin 2011. Kjo dëshmon për zvogëlimin e dukurisë së evazionit të kontributeve në skemën e sigurimeve shoqërore që ka qenë një problem shqetësues;
•Koeficienti i varësisë, që shpreh raportin e përfituesve ndaj kontribuesve të skemës së sigurimeve shoqërore, është përkeqësuar nga viti në vit deri në vitin 2002 dhe duke filluar me një përmirësim në vitin 2003 e në vazhdim, për shkak të rënies së ritmit të rritjes së numrit të pensionistëve, por edhe të rritjes së numrit të kontribuesve. Megjithëkëtë, mbi madhësinë e koeficientit të varësisë ende vazhdojnë të ndikojnë negativisht njëherësh tre faktorë:  numri ende i ulët i të punësuarve, akoma përqindja e të papunëve ndaj forcave të punës mbetet shumë e lartë; shkalla e lartë e punësimit në të zezë që sjell uljen e numrit të kontribuesve, si dhe përfshirja në skema të tjera e disa kategorive specifike pensionesh, siç janë ato të parakohshme, të cilët vazhdojnë të mbarten në skemën e detyrueshme.
Megjithëse një sërë treguesish të sistemit evidentohen mjaft të përmirësuar tashmë që gjendemi në vitin kur reforma e rritjes graduale të moshës së daljes në pension ka përfunduar, përsëri konstatohet një deficit i lartë i degës së pensioneve i cili arrin në afërsisht 1% të PBB dhe me tendenca përkeqësimi. Kjo gjendje e treguesve të sistemit dhe sidomos qëndrueshmëria e brishtë financiare e tij evidenton përsëri domosdoshmërinë e ndërmarrjes së masave për reformimin e sistemit si dhe kontributin e të gjitha palëve për të realizuar një reformë që do t’i rezistojë kohës dhe e pranueshme nga popullata. Studimet e ekspertëve kanë evidentuar fushat ku duhet të synohen përmirësimet si:
•Barazimi gradual kontributeve të fermerëve me ato të personave të vetëpunësuar në aktivitete jobujqësore, me synim uljen e subvencioneve të skemës së sigurimeve në fshat;
•Përmirësimet substanciale të rregullave dhe procedurave të mbledhjes së të ardhurave dhe adresimit të përfitimeve;
•Ndërmarrja e masave të plota për informatizimin e sistemit, përmirësimin e transparencës dhe të administrimit të tij ekonomik e financiar.
Reformat që do të ndërmerren do të duhet të japin zgjidhje të plotë dhe përfundimtare edhe çështjeve të tjera të konstatuara si:
•Vendosja e elementeve shtytës të rritjes së pjesëmarrjes dhe pagesës së kontributeve mbi pagat reale duke eleminuar faktorët që kanë çuar në shkëputjen e madhësisë së kontributit nga madhësia e pensionit, sidomos në rastet e kontribuesve me pagë mbi mesataren;
•Plotësimi i sistemit të sigurimeve shoqërore me të gjitha kolonat, me qëllim garantimin për të gjithë popullsinë të elementeve të sigurimit shoqëror të harmonizuar, por edhe duke rritur përgjegjësinë e individit për sigurimin e mjeteve financiare të mjaftueshme për pleqërinë;
•Përmirësimi i formulës së indeksimit të pensioneve dhe abrogimin e rregullave që çojnë në erozion të shpejtë të shkallës së zëvendësimit;
•Konsolidimi i rezultateve të reformës së uljes së normës së kontributeve dhe mbështetja e saj me masa të tjera si forcimi i rregullave të marrjes në punë dhe heqjes nga puna të personave të punësuar, të masave të sigurisë në punë, të kombinimit më të mirë të të ardhurës nga puna, taksave dhe nivelit të kontributit dhe në funksion të rritjes se te ardhurave te sistemit.
Mundësitë për të ndërmarrë reforma, zgjedhja e skemës ose ndryshimeve më të përshtatshme teorikisht janë të shumta, por suksesi apo mosmarrja e rezultateve të pritura prej tyre varet nga sasia dhe masat që merren për sigurimin e mjeteve financiare që do të financojnë sistemin.
Reformat e pensioneve, pavarësisht nga ndryshimet që kanë midis tyre, shtrihen dhe realizohen përmes kontribuesve dhe përfituesve, të cilët konsiderohen në «një banesë», prandaj çdo reformë strukturore do të mbajë mirë parasysh axhustimet parametrike që do të jenë të nevojshme për të mbajtur në balancë skemën e pensioneve publike. Personat që përfitojnë nga sistemet e sigurimeve i kanë merituar të drejtat e fituara dhe natyrisht kanë të drejtë të kërkojnë më shumë për përmirësimin e cilësisë së jetës së tyre.
Detyra e brezit aktual të punësuar, por edhe e iniciatorëve të reformave në rradhë të parë është t’i garantojmë këto të drejta, t’i bëjnë ato më të qëndrueshme, por edhe të krijojnë iniciativa dhe përgjegjësi më të mëdha të secilit për veten.

Nga Zt. Astrit Hado, Nëndrejtor i Përgjithshëm, ISSH

I nderuar z. Ministër,
Të nderuar pjesëmarrës,
Po ta thjeshtojmë një formulim të misionit të Institutit të Sigurimeve Shoqërore, do të thonim se, detyrimi i  sigurimeve shoqërore është që të ofrojë garanci për të gjithë personat

pjesëmarrës në skemë. Ky detyrim rrjedh nga fakti i premtimit të bërë në momentin kur i siguruari paguan kontributin e sigurimit shoqëror në skemë. Pagesa e kontributit do të thotë që nga ana e sigurimeve shoqërore lind detyrimi ligjor për të paguar përfitime në momentin që mbush moshën dhe kushtet e daljes në pension, por edhe në të gjitha rastet e paaftësitë, e barrëlindjeve apo e humbjes së jetës, kur përfitojnë familjarët.
Me kontributet e paguara ndër të tjera mbrohesh për tri lloje pensionesh: pleqëri, familjar dhe invaliditeti. Qytetarët paguajnë kontribute për gjithë vitet e punës së tyre përgjatë jetës për të përfituar një pagesë mujore në formën e pensionit gjatë kohës së pleqërisë ose paaftësisë fizike dhe mendore. E thënë ndryshe, qytetarët kursejnë një pjesë të të ardhurave të  tyre për t’i konsumuar në momentet kur nuk mund të punojnë dhe krijojnë të ardhura. Këto kursime, me ligj, janë të detyrueshme dhe administrohen nga Fondi i Sigurimeve Shoqërore (FSSH). Janë këto kontribute të mbledhura që shërbejnë për të paguar përfitimet që jep skema. Në skemat që funsionojnë sipas parimit “pay as you go”, parim sipas të cilës funksionon edhe skema jonë, përfitimet korente paguhen nga kontributet që mblidhen po në atë periudhë. Në këtë kontekst mbledhja e kontributeve është e  një rëndësie të veçantë. Për të patur një sistem të qëndrueshëm nga ana financiare duhet që të  ardhurat nga kontributet të jenë të paktën të barabarta me shpenzimet për përfitimet. Faktorët që ndikojnë në sasinë e të ardhurave nga kontributet janë numri i kontribuesve, paga mbi të cilën llogariten dhe paguhen kontributet si dhe norma kontributive. Numri i kontributesve varet nga fuqia punëtore, niveli i punësimit dhe papunësisë, shkalla e emigracionit, si dhe niveli i ekonomisë informale. Si rezultat I zhvillimit ekonomik të vendit dhe rritjes së cilësisë së administrimit të kontributeve numri i kontribuesve ndër vite është në rritje, por përsëri larg numrit që duhet për të patur një normë varësie të sistemit, të kënaqshëm. Një problem i madh dhe i pazgjidhur ende është mbledhja e kontributeve të të vetëpunësuarve në bujqësi, i cili ligjërisht është i  detyrueshëm, por për rrethanat e fshatit shqiptar realisht trajtohet si procedurë e sigurimit vullnetar. Skema e sigurimeve shoqërore shqiptare duke qënë se një numër i konsiderueshme i popullsisë  jeton në fshat, e vuan mospjesëmarrjen në skemë të kësaj kategorie të vetëpunësuarish. Nga ana tjetër pensionistët e fshatit vazhdojnë të përfitojnë pensionet e tyre, pavarësisht nga numri i kontribuesve fermerë. Edhe niveli i pagave mbi të cilën paguhen kontributet është rritur nga viti në vit, gjë e cila ka ndikuar në rritjen e të ardhurave nga kontributet.
Ulja e normës kontributive e realizuar gjatë këtyre viteve, dhe në veçanti në këto vitet e fundit, ka krijuar premisa për rritjen e numrit të kontribuesve dhe reduktimin e ekonomisë informale dhe asaj gri. Shqipëria renditet sot si një nga vendet me taksën e punës më të ulët në rajon dhe Europë, gjë e cila krijon përveç uljes së barrës fiskale për punëdhënësit edhe formalizimin e marrëdhënieve të punës dhe rritjen e numrit dhe të të ardhurave nga kontributet. Ecuria e numrit të kontributeve dhe të ardhurave në vitet e fundit paraqitet si më poshtë:

2005          2006          2007          2008         2009          2010         2011
Të ardh. nga kontr.   33 628       36 025      37 664       42 795      44 245       45020      47 884
Nr. i kontr.               865 264     733 685     861 061     739 773    684 585    651 779     692 110

Shënim: Të ardhurat janë në milionë lekë dhe numri i kontribuesve ka luhatje nga viti në vit, si rezultat e faljes së kamatvonesave për të vetëpunësuarit në bujqësi.
Vlen të theksojmë se kemi dy rrugë të lëvizjes së kontributeve, njëra ka të bëjë më rrugën e lëvizjes së parave dhe tjetra e lëvizjes së informacionit. Ndërsa lëvizja e parave është më e mirëpërcaktuar dhe lehtësisht e kontrollueshme, lëvizja e informacionit është më e vështirë dhe me një rëndësi jetike. Të gjitha përfitimet që ofron sistemi i sigurimeve shoqërore llogariten mbi bazën e periudhave të sigurimeve (periudhat kur janë paguar kontributet), sasia e kontributeve të paguara, si dhe pagave mbi të cilat janë paguar këto kontribute. Mungesa e këtij informacioni bën të vështirë për të mos thënë të pamundur llogaritjen dhe pagimin e përfitimeve ndaj qytetarëve në kohën dhe në masën e duhur.
Aktualisht në sistemin e sigurimeve shoqërore llogaritja e përfitimeve realizohet  duke përdorur informacionin e ardhur nga  punëdhënësit dhe organet tatimore në formë shkresore (letër), informacion i cili është shumë i vështirë për t’u përpunuar, shumë i vështirë për t’u ruajtur sipas standarteve dhe lehtësisht i manipulueshëm. Nga ana tjetër, duke patur parasysh sasinë e madhe të informacionit në letër, është shumë i vështirë kontrolli i saktësisë së informacionit, si dhe ka një mungesë të konsiderueshme  të listëpagesave, që janë dokumentacioni bazë I cili ofron informacionin e duhur për këtë proces.
Megjithë ndryshimin e sistemit të sigurimeve shoqërore në fillim të viteve 90, duke iu përshtatur ndryshimeve ekonomike dhe politike që ndodhen, e drejta për pension është e sanksionuar në ligj dhe të dhënat që përdoren për caktimin e pensionit janë në dokumentacionin e krijuar në sistemin e kaluar. Dokumentacioni i vjetërsisë në punë për shumë arsye është i plotësuar jo saktë, nuk është i ruajtur sipas parametrave të përcaktuar dhe i vështirë për t’u përdorur. Të gjitha këto bëjnë të domosdoshme krijimin e llogarive personale për çdo kontribues, pavarësisht nga periudha dhe ndërrmarrja ku ka punuar. Mënyra e mbajtjes së informacionit në letër nuk e lejon një gjë të tillë dhe i vetmi opsion është dixhitalizimi i informacionit të sigurimeve shoqërore, si dhe automatizimi i proceseve të punës. Ky automatizim dhe dixhitalizim të dhënash kërkon ndërtimin e një sistemi informacioni dhe komunikimi modern dhe lehtësisht të përdorshëm. Nisur nga domosdoshmëria për këtë sistem, ISSH, me mbështetjen e madhe të qeverisë shqiptare dhe partnerëve ndërkombëtare, ka hartuar një strategji për informatizimin e gjithë sistemit dhe është në fazën e implementimit të saj. Kjo stategji konsiston në:
1.Dixhitalizimin e gjithë informacionit gjendje  që është në letër për kontribuesit dhe pensionistët;
2.Automatizimin e proceseve të llogaritjes së përfitimeve, që ofron sistemi i sigurimeve shoqërore;
3.Informatizimin  e sistemit financiar të sigurimeve shoqërore;
4.Informatizimin e sistemit të pagesave të përfitimeve;
5.Informatizimin e sistemit të menaxhimit të kontributeve.
Sistemi informatik është dizenjuar në mënyrë të tillë që të jetë një sistem i qendërzuar dhe i integruar midis platformave të ndryshme, si dhe me sistemet e tjera të agjencive qeveritare si gjendja civile, bankat, thesari, agjentet pagues, QKR, etj. Ky sistem është projektuar si dy sisteme të integruar: njëri sistem i arkivës dixhitale dhe tjetri sistem i informatizuar i aktivitetit të ISSH-së, që konsiston në llogaritjen dhe pagimin e të drejtave të konstatuara dhe atyre që lindin çdo ditë. Të gjitha platformat janë të integruara me njëra-tjetrën dhe funksionojnë të lidhura mes tyre. Psh. softi i llogaritjes së përfitimeve funksionon me të dhënat dixhitale që furnizohen nga arkiva dixhitale ose sistemi i pagesave është i lidhur me softin e kalkulimeve automatike të pensioneve dhe sistemit financiar. Ky sistem është projektuar në bashkëpunim me ekspertë të Bankës Botërore, duke patur parasysh teknologjinë më të fundit dhe specifikat e sistemit shqiptar. Gjithashtu, ky sistem është projektuar sipas standarteve të Bashkimit Europian në fushën e koordinimit dhe shkëmbimit të informacioneve për sigurimet shoqërore. Aktualisht ka përfunduar dhe është në fazën e testimit softi për llogaritjen e përfitimeve dhe infrastrukturës harduerike për sistemin e informacionit të ISSH-së. Ka përfunduar dhe po testohet sistemi financiar me të gjithë komponentët e tij, si dhe softi për menaxhimin e kontributeve për të gjitha kategoritë e kontribuesve urbanë, fermerë, vullnetare. Është në proces zhvillimi i sistemit të informacionit të arkivës kombëtare dixhitale dhe infrastrukturës harduerike për këtë sistem si server, storage, network etj. Përfundimi i këtij projekti do të bëjë të mundur:
1.Rritjen e transparencës ndaj publikut në lidhje me kontributet e paguara. Qytetarët do të kenë akses të shohin dhe të konsultojnë llogarinë e tyre personale përsa i përket kontributeve të paguara në kohë reale, edhe nga kompjuteri i shtëpisë së tyre. Përveç rritjes së transparencës do të shmangen burokracitë në pajisjen e kontribuesve me dokumentat dhe vërtetimet përkatëse për kontributet e paguara, dhe do të rritet presioni ndaj punëdhënësve për deklarimin real të numrit dhe pages;
2.Shkurtimin e kohës së caktimit dhe llogaritjes së përfitimeve dhe rritjen e cilësisë së shërbimit ndaj klientëve. Duke automatizuar këtë proces koha e caktimit të kësaj të drejte dhe  llogaritja e masës së saj do të realizohen në kohë shumë të shkurtër, duke shmangur vonesat që  ndodhin sot;
3.Shmangien e burokracisë në numrin dhe saktësinë e dokumentave për caktimin e përfitimeve. Të gjitha dokumentat që qytetarët sjellin sot për të përfituar do të jenë të dixhitalizuara (imazhe dhe dixhite) dhe nuk do të jetë nevoja që një qytetar të vrapojë për t’I mbledhur ato;
4.Pagimin online dhe kontrollin në kohë reale të pagesave të pensioneve dhe përfitimeve të tjera. Krjimi i bazës së të dhënave të pensioneve krijon mundësinë e hartimit të listëpagesave mujore dhe përdorimin e programeve përkatëse për evidentimin e saktë të pagesave në kohë reale. Kjo mënyrë pagese përveç rritjes së transparecës në pagimin e pensioneve, lejon realizimin e  kontrollit të pagesave në kohë reale;
5.Shmang informalitetin në fushën e pensioneve përsa i përket datëlindjeve, si rezultat i lidhjes me rregjistrin e shtetasve, mbivendosjet e periudhave të sigurimit si rezultat i grumbullimit të të gjithë informacionit në llogaritë individuale, dublimeve etj. Gjithashtu, ndjekja e debitorëve ndaj sistemit do të realizohet më saktë dhe në kohë;
6.Duke qenë se përfitimet do të llogariten nëpërmjet softit përkatës, do të realizohen praktikat për çdo përfitim;
7.Qendërzimi i informacionit, lidhja dhe komunikimi online me të gjithë database do të na lejojë të kemi statistika të sakta, të personalizuara në çdo moment. Kjo saktësi do të rrisë besueshmerinë e statistikave të sigurimeve shoqërore dhe këto statistika do të ndihmojnë për parashikime të sakta dhe planifikime të shpenzimeve;
8.Automatizimi i caktimit dhe llogaritjes së pensioneve do të  bëjë të mundur kontabilizimin automatik të tyre në sistemin financiar. E njejta gjë do të realizohet gjatë pagimit online të pensioneve, duke rritur mirëadministrimin e financave të sigurimve shoqërore dhe kontrollin e transfertave në drejtim të agjentëve pagues. Nga ana tjetër deklarimi online i kontributeve bën të mundur kontabilizimin  e të ardhurave nga kontributet në kohë të shkurtër dhe ndihmon në  menaxhimin e parave dhe lëvizjes së tyre. Ky sistem do të përmirësojë planifikimin e cash floë për çdo ditë dhe shmangien e pasigurive të ndryshme që mund  të ndodhin;
9.Funksionimi i një sistemi të tillë do të rrisë besueshmërinë e partnerëve të huaj në lidhje me sistemin dhe administrimin e tij. Kjo besueshmëri do të ndihmojë në rritjen e bashkëpunimit dhe nënshkrimit të marrëveshjeve në fushën e mbrojtjes sociale dhe totalizimit të periudhave të sigurimit;
10.Ndryshimin e kulturës së organizatës, mentalitetit dhe vendosja në qendër të vëmëndjes së klientit. Automatizimi i proceseve të punës do të reduktojë rëndësinë, shpesh subjektive, të punonjësve të sigurimeve shoqërore dhe dhënien e mundësisë për një ngritje profesionale.
Realizimi me sukses i kësaj strategjie është sfidë institucionale në të gjitha drejtimet, pasi është një rrugë e pashkelur më parë, duke patur parasysh specifikat e sistemit shqiptar të sigurimeve shoqërore. Sfidë më vete është edhe ndryshimi i mentalitetit të punonjësve të sigurimeve shoqërore, por edhe e publikut, për të qënë suportivë në funksionimin normal të tij.
Një sfidë tjetër është trajnimi i personelit për këto programe të reja dhe kostot e mirëmbajtjes dhe sigurisë së sistemit, për të cilat ne do të vijojmë bashkëpunimin me të gjithë partnerët, duke e përgatitur ISSH-në për të qenë e gatshme të komunikojë me homologët e saj jo vetëm në Europë, por në mbarë vendet, ku ka bashkëatdhetarë.
Duke përfituar nga ky eveniment do të doja të falenderoja të gjithë ata që kanë kontribuar në përmirësimin e punës së përditshme të Institutit të Sigurimeve Shoqërore, duke na bërë ne më të besueshëm dhe më të afërt për çdo qytetar shqiptar.

Nga Znj.Mirela Selita, Drejtore e Drejtorisë Juridike, ISSH.

Sigurimet shoqërore në Shqipëri janë një nga komponentët e shtetit të mirëqënies sociale, krahas kujdesit e sigurimit shëndetësor, asistencës dhe përfitimeve familjare. Në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë,

në objektivat sociale deklarohet se Shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve që disponon, si dhe në plotësim të nismës dhe të përgjegjësisë private, synon standardin më të lartë shëndetësor, fizik e mendor, të mundshëm, përkujdesjen dhe ndihmën për të moshuarit, jetimët dhe invalidët, riaftësimin shëndetësor, edukimin e specializuar dhe integrimin në shoqëri të të paaftëve. Neni 52 i Kushtetutës parashikon se kushdo ka të drejtën e sigurimeve shoqërore në pleqëri, ose kur është i paaftë për punë, sipas një sistemi të caktuar me ligj. Çdo njeri, kur mbetet pa punë për shkaqe të pavarura nga vullneti i tij, dhe kur nuk ka mjete të tjera jetese, ka të drejtën e ndihmës në kushtet e parashikuara me ligj.
Ashtu siç u përmend më lart, Kushtetuta ka njohur të drejtën për sigurime shoqërore, por në plotësim të kushteve dhe sipas një sistemi të caktuar me ligj. Aktualisht sigurimi i detyrueshëm shoqëror rregullohet me ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërise” (i ndryshuar). Parimi bazë i funksionimit të skemës së sigurimit të detyrueshëm shoqëror është parimi i solidaritetit , sipas të cilit ai që punon si i punësuar, i vetëpunësuar apo punëdhënës, paguan kontribute dhe me kontributet e grumbulluara paguhen përfitimet e atyre që janë të paaftë për punë për shkak moshe, sëmundje etj.
Ndërsa nga njëra anë e drejta për sigurime shoqërore, si e drejtë e individit për mbrojtje në rast pleqërie, sëmundje etj, është një e drejtë kushtetuese dhe bën pjesë në grupin e të drejtave eknomike dhe sociale të Kushtetutës, nga ana tjetër e drejta për sigurime shoqërore është pjesë e rëndësishme e korpusit të të drejtave që burojnë nga marrëdhënia e punës. Kështu, duke punuar e paguar kontribute, individi merr vetpërgjegjësi për rrisqet e së ardhmes, pasi një pjesë të të ardhurave nga puna i heq mënjanë për t’u siguruar.
Por, përderisa sigurimet shoqërore veprojnë si një mekanizëm për ruajtjen e një niveli të ardhurash, si mjet për të mos rënë në varfëri, këtu edhe më poshtë do të analizohet historikisht roli i shtetit, në drejtim të skemave të sigurimeve shoqërore, skema të detyrueshme dhe të monitoruara, çka përbën edhe lidhjen e sigurimeve shoqërore me konceptin e shtetit social.
Sigurimet shoqërore në Shqipëri kanë një historik të vetin, dhe vështrimi kronologjik mbi historikun e sigurimeve shoqërore, që është objekt i kësaj teme, bëhet në kuadër të 20 vjetorit të krijimit të Institutit të Sigurimeve Shoqërore e që korrespondon edhe me 100 vjetorin e krijimit të Shtetit Shqiptar.
Siç do të përshkruhet edhe më poshtë, duke filluar që nga viti 1912, krijimi i shtetit shqiptar, paralelisht me aktet kushtetuese që kanë dalë në Shqipëri (akti themelor i një shteti dhe që parashikon të drejtat themelore, ku përfshihet edhe e drejta për sigurime shoqërore), jepen aktet ligjore në fushën e sigurimeve shoqërore, sipas një rendi që ndjek zhvilimet historike të sigurimeve shoqërore në Shqipëri.
Aktet Kushtetuese në Shqipëri:
•1912-1913 “Statuti organik i Shqipërisë” (10.4.1914);
•1914-Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit (sipas vendimeve të Konferencës së Ambasadorëve, Princ Vidi);
•1920-“Bazat e Kanunores së Këshillës së Naltë” – Statuti i Lushnjes Kushtetutë me 9 nene;
•1922-“Statuti i Zgjeruar i Lushnjes”;
•1925- “Statuti Themeltar i Republikës së Shqipërisë”;
•1928-“Statuti Themeltar i Mbretërisë Shqiptare”;
•1946-“Kushtetuta e Republikës Popullore të Shqipërisë”;
•1976-“Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë”;
•1991-“Për dispozitat Kryesore Kushtetuese”;
•1992-Ligji “Për organizimin e Drejtësisë dhe Gjykatën Kushtetuese”;
•1993-Ligji “Për organizimin dhe funksionimin e pushtetit lokal”;
•1993 – Ligji “Për të drejtat dhe liritë themelore të njeriut”;
•1998 – Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë.
Aktet në fushën e sigurimeve shoqërore në Shqipëri
•Ligji datë 15.02.1923 “Për dorëheqje dhe pension për ushtri e gjindarmëri” ;
•Ligji nr. 129, datë 28.10.1927 “Për pensionet civile”;
•Ligji i “Pensioneve civile dhe ushtarake”, datë 20.06.1934 ;
•Ligji nr. 327, datë 04.09.1946, Dekreti nr.341, datë 28.10.1946;
•Ligji nr. 528, datë 25.08.1947 “Mbi sigurimet shoqërore të nënpunësve dhe funksionarëve”;
•Dekreti nr. 2213, datë 06.02.1956 – Procedurat e pensioneve kryhen nga seksionet e financave të komiteteve ekzekutive;
•Ligji nr. 2803, datë 04.12.1958-Komisionet e pensioneve pranë këshillit të bashkimeve profesionale të rretheve.
•Ligji nr. 2813, datë 10.03.1959 – Pensionet e ushtarakëve të shërbimit aktiv të UP dhe MPB caktohen nga vetë këto organe;
•Ligji nr. 4171, datë 13.09.1966 – Për pensionet e qytetit;
•Ligji nr. 4976, datë 26.03.1972 – Për pensionet e kooperativave bujqësore;
•Ligji nr. 7703, date 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”;
•VKM nr.249, datë 05.06.1992 – Krijimi i Institutit të Sigurimeve Shoqërore.
Pjesa e parë
Zhvillimet e sigurimeve shoqërore para vitit 1993
“Kur kancelari gjerman Bismark, në fund të shekullit të XIX, vendosi sistemin e sigurimeve shoqërore PAYG, qeveritë e vendeve të tjera evropiane përfituan nga ajo përvojë për ngritjen e sistemeve të tilla në vendet e tyre. Edhe Shqipëria, pas themelimit të shtetit të pavarur, nën monarkinë e Mbretit Zog, ka ndjekur të njëjtin drejtim duke vendosur skemat e pensioneve kontributive shtetërore për nënpunësit civilë dhe për forcat e armatosura” .
Sipas ligjit nr. 129, datë 28.10.1927 , për pensionet civile, nënpunësit pensionoheshin detyrimisht kur kishin shërbyer 35 vjet ose kishin arritur moshën 60 vjeç (artikulli 4), por mund ta kërkonin pensionin edhe nëse kishin plotësuar 25 vjet në administratë. E drejta për pension për të gjithë nënpunësit civilë të Republikës Shqiptare fillonte mbas datës 28 Nandor 19912, thuhej në artikullin 7 të këtij ligji. Në nenin 31, parashikohej themelimi i Arkës së Përgjithshme të Pensioneve për Nënpunësat Civilë. “Kjo arkë formon nji institut të veçantë dhe funksionon pranë Ministrisë së Financavet, nënë autoritetin e Ministrisë së Financave dhe lehet nën drejtimin e administrimin e nji këshille administruese, e përbame prej nji Senatori, nji Deputeti, nji antari të Diktimit, nji antari të Këshillit Kontrollues, dhe prej nga nji funksionarit të naltë të ç`do Ministrije”
“Pas Luftës së Dytë Botërore, sistemi i sigurimeve shoqërore që u vendos ndoqi modelin rus. Ky sistem mbulonte ata që punonin në sektorin shtetëror, e dukej se kishte një diskriminim për shumicën e popullsisë që jetonte në zonat rurale. Pensionet e fermerëve u vendosën për herë të parë vetëm në vitin 1972.”
Fillimisht, u morën masa për zgjidhjen e problemeve të ngutshme të sigurimeve shoqërore. Në fillim iu dha zgjidhje provizore problemit të ndihmës në të holla për sëmundje dhe maternitet. Iu dha pension invalidëve dhe familjeve të dëshmorëve të LANÇ, si dhe patriotëve të Rilindjes Kombëtare dhe familjeve të tyre, neni 21 i  Ligjës nr. 82, datë 09.07.1945 dhe ligja nr.109, datë 29.08.1945.
Në 1947, u krijua një sistem unik i sigurimeve shoqërore, që përfshinte sigurimin për sëmundje, për maternitet, pensionin e pleqërisë, invaliditetit etj, përmes ligjit nr. 528, datë 26.08.1947. Në këtë periudhë nuk paguheshin 3 ditët e para të paaftësisë. Mosha e pensionit të pleqërisë ishte 65 vjeç për burrat dhe 60 vjeç për gratë. Bashkëshortja pasjetuese quhej e paaftë për punë në moshën 40 vjeç. Në dhënien e pensionit të pleqërisë nuk bëhej dallim për punët shumë të rënda .
Me Dekret Ligjën nr. 734 dhe 735, datë 21.09.1949, u hoq kufizimi për mospagimin e 3 ditëve të para të sëmundjes duke u paguar që nga dita e parë. U përcaktuan kritere për dhënien e pensioneve, duke u marrë për bazë vjetërsia dhe vështirësia e punës, gjinia dhe mosha. Kështu, mosha për gratë u ul nga 60 vjeç në 55 vjeç dhe nga 65  në 60 për burrat etj. U njoh e vlefshme për pension, koha e punës e kryer që nga shpallja e pavarësisë së vendit 28 nëntor 1912, Dekret Ligja 123, datë 05.03.1951.
Në vitin 1958, u bënë ndryshime të tjera në ligjin e sigurimeve shoqërore shtetërore. U ul mosha dhe vjetërsia në punë për gratë që lindin 6 fëmijë e lart në moshë deri në 8 vjeç. U vendosën pensionet e pjesshme, në përpjestim me vjetërsinë e punës. U vendos që pensioni i plëqërisë mund të llogaritej, jo vetëm mbi pagën e vitit të fundit, por edhe mbi pagën e tre vjetëve me rradhë, gjatë 10 vjetëve të fundit e të tjera.
Në kuadrin e rishikimit të legjislacionit në fuqi u bë unifikimi i dispozitave të sigurimeve shoqërore të punonjësve civilë dhe ushtarakë. U hoq kriteri i dhënies së sigurimit për paaftësi, barrëlindje dhe shtesat për pensionin, në bazë të punës së pandërprerë. U hoqën shkallëzimet e shumta në dhënien e sigurimeve dhe u rrit shpërblimi mesatar ditor. U hoqën shkallëzimet në caktimin e pensionit dhe u vendos një përqindje e vetme për të gjitha pagat (70 %)-pensioni t’i përgjigjet punës së kryer.
Parimi i të drejtës së fituar dhe parimi i të drejtës më të favorshme mbeti edhe pas rishqyrtimit me ligjin e ri.  Kështu, me Dekretligjin nr. 165, datë 05.03.1963, si edhe me Ligjën nr. 2803, datë 04.12.1958, parashikohej se  kriteret e caktuara për fitimin e pensionit dhe sasinë e tij do të zbatohen edhe për pensionet e lidhura para hyrjes në fuqi të dekretit osë të ligjës, duke mos prekur pensionet më të favorshme të caktuara më parë.
Ligji nr. 4171, datë 13.09.1966 , mbi sigurimet shoqërore shtetërore, parashikonte, në nenin 1 të tij “……mbështetje me mjete materiale për jetesë në rast paaftësie për punë dhe në pleqëri” , për shtetasit që ishin në marrëdhënie pune. Kushtet për pension pleqërie varionin në raport me kategorinë e vështirë të punëve. Kushtet për pension të kategorisë parë ishin për burrat-50 vjeç me 20 vjet punë, për gruan 45 vjeç me 15 vite punë. Për kategorinë e dytë, kushtet ishin për burrat 55 vjeç mosha dhe 25 vite punë, për gruan mosha 50 vjeç dhe vjetërsia 20 dhe për kategorinë e tretë të punëve, kushtet e përfitimit të pensionit – burrat 60 vjeç me 25 vite punë, gratë 55 vjeç dhe vjetërsi në punë 20 vite.
Gruaja, që sipas nenit 8 të Ligjit nr. 4171, datë 13.09.1966, merr lejen e barrës (35 ose 45 ditë), por edhe pas kalimit të këtij afati nuk lind, duhet që deri sa të lindë të qëndrojë me leje pa të drejtë page .
Në zbatim të nenit 52, duke filluar nga 01.01.1967, për avokatët nuk do të pranoheshin paga më të larta se 1 100 lekë për ish-avokatët e grupit të parë, 1 000 lekë për ish-avokatët e grupit të dytë dhe 800 lekë për grupin e tretë. Kur personat e mësipërm, paraqisnin dokumentat për pension dhe kërkonin që t’u merrej parasysh paga për kohën që kishin qenë avokatë, në këtë rast duhej të paraqitnin vërtetim zyrtar, për efekt të kategorizimit të mësipërm. Ky kufizim bëhej sepse të ardhurat e ish-avokatëve nuk përputheshin me punën efektive të tyre. Kategorizimi i mësipërm u bë me rregulloren “Mbi mënyrën e dhënies së ndihmës juridike dhe shpërblimit të avokatëve” nga Këshilli Mbikqyrës i ish avokatisë.
Pensionet e patërhequra pas vdekjes së pensionistit merreshin nga trashgimtarët e tij, sipas rregullave të vendosura edhe për depozitat e kursimeve.  (Shënim: pensionet dhe arka e sigurimeve ishin bashkë, nga pikëpamja administrative).
Në praktikën e ekspertizës mjeksore të punës, ndodhte shpesh që në vendimet, pak kujdes i jepej rekomandimeve për punën që duhet të kryente invalidi. Mjaft vendime rekomandonin punë “të lehtë”, punë “pa lagështirë”, “punë ulur’ etj, të cilat vinin në një pozitë të vështirë ndërmarrjet për t`i vënë në jetë për arsye se siç kuptohet, terma të tilla steriotipë ishin shumë relativë. Punë e lehtë mund të jetë centralist për një person me frakturë në këmbë, por shumë e vështirë apo e pamundur për një invalid me pakësim të të dëgjuarit. Për një të sëmurë mendor mund të jetë shumë e vështirë, puna ulur si orëndreqës dhe përkundrazi e rekomanduar puna fizike qoftë kjo edhe me intensitet të madh etj etj
Ndryshimi i marrëdhënieve të punës në fshat, bëri të nevojshëm vendosjen e sigurimeve shoqërore në kooperativa. Në nenin 13 të Statutit tip të kooperativave bujqësore thuhej: “ Kooperativa bujqësore ka për detyrë të ndihmojë anëtarët që humbasin aftësitë për punë përkohësisht ose përgjithmonë, të sëmurë, pleqtë, fëmijët jetimë, si edhe familjet nevojtare”, cakton punë të lehta për gratë me barrë dhe ato me fëmijë, ndërsa 5 javë para dhe 7 javë pas lindjes, i lejon të mos marrin pjesë në punë, duke u shënuar për këtë kohë çdo muaj gjer në 80% të ditëve të punës që ato kanë kryer mesatarisht gjatë 12 muajve të fundit. Statuti tip i KB kishte parasysh krijimin e sigurimeve shoqërore, dhe fondet e nevojshme për këto parashikoheshin në nenin 27, në masën jo më shumë se 4 % e të ardhurave në të holla vjetore. Mjaft KB kishin krijuar sisteme të plota të sigurimeve shoqërore, psh. Në vitin 1966 KB Lumalasi Korçë vendosi këtë sistem sigurimesh shoqërore: 50% e të ardhurave mesatare ditore të nxjerra nga të ardhurat e muajit respektiv të vitit të kaluar. Pensioni i pleqërisë jepej kur burri mbushte moshën 65 vjeç dhe gruaja 55 vjeç, me kusht që të kishte mbi 10 vjet punë pa shkëputje nga kooperativa. Masa e pensionit ishte 50-70% e të ardhurave. Në këtë masë jepej edhe pensioni i invaliditetit. Pensioni familjar jepej në masën 70% të të ardhurave, derisa anëtarët e familjes të bëheshin të aftë për punë. Pensioni për persona pa ndihmë jepej sipas gjendjes ekonomike në masën 70 lekë, 100 lekë dhe 150 lekë.  Kooperativa në fjalë, sipas kushteve të saj, kishte vendosur në fakt afërsisht një sistem sigurimesh shoqërore. Po kështu, vepruan kooperativat bujqësore të qendrës Korçë, Himarë etj
Në vitin 1972, me Ligjin nr. 4976, u vendos një sistem sigurimesh për anëtarët e kooperativave bujqësore, duke iu parashikuar dhënie pensionesh pleqërie, invaliditeti, familjar dhe sigurime për lejen e barrës dhe të lindjes.  Kushtet për pension, sips këtij ligji, ishin për burrin, mosha 65 vjeç me 25 vite punë, për gruan mosha 55 vjeç dhe me 20 vjet vjetërsi në punë.
Organizimi i strukturës së organeve të sigurimeve shoqërore.
Sigurimet shoqërore shtetërore, që nga krijimi kanë patur organizime dhe riorganizime të vazhdueshme. Në fillim u krijuan si institut më vete në vartësi të Drejtorisë së Punës, më vonë u ndanë: sigurimet për paaftësi e ndihmat në Bashkimet Profesionale, pensionet në Drejtorinë e Kujdesit Social dhe më vonë në Ministrinë e Financave. Më pas, në vitin 1958 edhe pensionet i kaluan Bashkimeve Profesionale dhe në tetor të vitit 1965 i gjithë sistemi i sigurimeve shoqërore i kaloi Ministrisë së Financave dhe më vonë një nga funksionet e rëndësishme të sigurimeve shoqërore siç është ekspertiza mjeksore, i kaloi Ministrisë së Shëndetësisë. Kujdesi social për personat pa kujdestar, ndihma për nënat me shumë fëmijë, azilet e pleqve, shtëpitë dhe kampet e pushimit, të cilat përballoheshin nga fondet e sigurimeve shoqërore, ishin të shpërndara në institucione të ndryshme, nga pikëpamja e administrimit të përditshëm.
Përmirësimi i kushteve të punës dhe të jetesës, sigurimi teknik e mbrojtja në punë ishin ngushtësisht të lidhura me sigurimet shoqërore. Ishte hedhur ideja (1969) e riorganizimit të sigurimeve shoqërore në një institucion më vete, ku të përmblidheshin ekspertiza mjekësore e punës, inspektoriati shtetëror i sigurimit teknik dhe i mbrojtjes në punë, shtëpitë e pleqve dhe shtëpitë e pushimit.
Pjesa e dytë
Zhvillimet e sigurimeve shoqërore pas vitit 1993
Ndryshimi i sistemit politik, ekonomik dhe i marrëdhënieve shoqërore bëri të domosdoshëm rimodelimin e sistemit të mbrojtjes shoqërore sipas skemave bashkëkohore. Reformimi i sistemit të sigurimeve shoqerore është realizuar duke vendosur në themel të tij parimet e drejtësise sociale . Vendosja e parimit kontributiv nënkupton që për kontribute të barabarta të sigurohen përfitime të barabarta. Kriteret e përfitimit janë unike për të gjithë pjesëmarrësit në skemën e sigurimeve, kështu psh. mosha e daljes në pension është 60 vjeç për gratë dhe 65 vjeç për burrat dhe periudha e sigurimit është 35 vjet. Masa e pensionit të pleqërise përbëhet nga një nivel bazë përfitimesh për të gjithë shtetasit, që duhet të sigurojë minimumin jetik të domosdoshëm në shoqërinë tonë, dhe një shtesë që përcaktohet në lidhje me kontributet individuale.
Sistemi aktual i sigurimeve shoqërore në Shqipëri filloi në vitin 1993 , me hyrjen në fuqi të Ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”. Skema aktuale e sigurimeve të detyrueshme shoqërore në Shqipëri është një skemë jo fitimprurëse, që mbron me të ardhura personat e punësuar në rast sëmundje, papunësie, barrëlindje, aksidenti në punë/sëmundje profesionale, pleqërie, invaliditeti apo humbje të mbajtësit të familjes dhe personat e tjerë ekonomikisht aktivë (të vetëpunësuarit dhe punëdhënësit) në rast barrëlindje, pleqërie, invaliditeti dhe humbje të mbajtësit të familjes. Skema e sigurimeve të detyrueshme shoqërore në Shqipëri është një skemë e bazuar në parimin “pay-as-you go”, në parimin e përgjegjësisë individuale për risqet sociale të së ardhmes dhe në parimin e solidaritetit midis brezave. Kjo është një skemë e financuar nga kontributet e punëdhënësve, të punësuarve dhe të vetëpunësuarve. Pagesat e përfitimeve garantohen me një shumë, që mbulon së paku standartin minimal të jetesës, të përcaktuar nga Këshilli i Ministrave. Mbulimi fillon ditën që personi fillon ligjërisht aktivitetin ekonomik dhe mbaron ditën që përfundon ky aktivitet. Kontributet mblidhen nga organet e tatim-taksave. Përfitimet paguhen nga zyrat postare dhe nga bankat.
Për administrimin e skemës së detyrueshme të sigurimeve shoqërore, në Qershor të vitit 1992, me Vendim të Këshillit të Ministrave u krijua Instituti i Sigurimeve Shoqërore , i drejtuar nga një Këshill Administrativ tripalësh, me përfaqësues të Qeverisë,  të punëmarrësve dhe punëdhënësve.
Ndryshimi i marrëdhënieve ekonomike solli si pasojë edhe ndryshimin e strukturës sociale të shoqërisë sonë. Sistemi i ri i sigurimeve shoqërore reflektoi këto ndryshime, duke parashikuar skema të panjohura më parë si sigurimi vullnetar, suplementar apo krijimin e instituteve private të pensioneve.
Ekzistenca e skemës vullnetare lidhet me rastet objektive, që një person mund të mos jetë në skemën e detyrueshme dhe për këtë shkak mund të lejohet pagesa vullnetare e kontributeve, të vlefshme për përfitime nga skema e detyrueshme e sigurimeve shoqërore.
U vendos sigurimi suplementar, me synim përfitimin e pensioneve në një masë më të madhe ose më parë se sa ofron skema e sigurimit të detyrueshëm shoqëror. Baza ligjore e skemave suplementare të sigurimit është neni 4, i Ligjit nr.7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”. Mbështetur në këtë nen dolën tre ligje që trajtojnë skemat suplementare për tre subjekte të veçanta, për nëpunësit civilë dhe personat që kryejnë funksione kushtetuese, për ushtarakët dhe për privatët. Konkretisht,  Ligji  nr. 7943, datë 01.06.1995 “Për pensionet suplementare dhe institutet private të pensioneve”, Ligji nr. 8087, datë 13.03.1996 “Për sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve të forcave të armatosura të Republikës së Shqipërise, Ligji nr. 8097, datë 21.03.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të personave që kryejnë  funksione kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit”.
Sistemi i përgjithshëm aktual i sigurimeve shoqërore përbëhet nga sigurimi i detyrueshëm, vullnetar, suplementar dhe nga pensionet shtetërore të posaçme.
Sigurimi i detyrueshëm shoqëror
Financimi i skemës bëhet nga kontributet për sigurime shoqërore. Personat e detyruar të sigurohen:
•Të punësuarit, për: sëmundje, barrëlindje, pleqëri, invaliditet dhe humbje të mbajtësit të familjes, aksidente në punë dhe sëmundje profesionale, papunësi;
•Punëdhënësit dhe të vetëpunësuarit janë të detyruar të sigurohen për: barrëlindje, pensione pleqërie, invaliditeti e familjar.
Përfitimet nga skema e sigurimeve shoqërore janë përfitime për sëmundje, barrëlindje, aksidente në punë dhe sëmundje profesionale,  papunësi, pensione pleqërie, invaliditeti dhe familjare. E drejta e pensionit nuk parashkruhet. Nëse personi e kërkon pensionin pas një viti nga data që i ka lindur e drejta, ai do ta marrë pensionin nga data e kërkesës dhe jo nga data e lindjes së të drejtës. Kërkesat për përfitime nga sigurimet shoqërore bëhen në organet e sigurimeve shoqërore të vendit të punës për personat e punësuar dhe vendi i banimit për të gjithë personat e tjerë. Kërkesat për përfitimin e papunësisë bëhen në zyrat e punës, sipas qendrës së punës ose vendbanimit. Ankimi kundër vendimit të përfitimit bëhet në dy nivele, së pari tek organi që ka nxjerrë vendimin e më pas ankimi bëhet tek organi epror, përfundimisht ankimi bëhet në gjykatë, nga e cila çështja zgjidhet përfundimisht.
Sigurimi shoqëror suplementar
Për personat që ushtrojnë funksione ose detyra të veçanta kushtetuese, për  punonjësit e shtetit, për ushtarakët që shërbejnë në strukturat e Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë, për punonjësit e Policisë së Shtetit dhe ato të  Shërbimit Informativ të Shtetit, bëhet sipas kritereve të caktuara me ligje të veçanta. Ndërsa për sigurimin suplementar të punonjësve në sektorin privat, organi i ngarkuar nga Këshilli i Ministrave ka të drejtë të autorizojë çdo person juridik, për të dhënë pension suplementar në kushtet e caktuara me ligj të veçantë.
Skema e sigurimit vullnetar
Baza ligjore për sigurimin vullnetar është neni 3, 11 dhe 12 i ligjit nr.7703, datë 11.5.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” (i ndryshuar). Sigurimi vullnetar bëhet në kushtet e përcaktuara nga Rregullorja e Institutit të Sigurimeve Shoqërore. Sigurimi vullnetar është sigurimi i realizuar në bazë të një marrëveshjeje midis ISSH-së dhe personit që aplikon për sigurim vullnetar ose një personi të tretë, i autorizuar me prokurë prej tij. Nuk lejohet sigurimi vullnetar pas lindjes së të drejtës për përfitim nga skema e sigurimit të detyrueshëm. Periudha e sigurimit vullnetar përcaktohet në marrëveshje midis personit që aplikon dhe ISSH-së. Të vetëpunësuarit në bujqësi që përfitojnë nga mbështetja nëpërmjet buxhetit të shtetit, që subvencionon pagesat e kontributeve të tyre, nuk kanë të drejtë të sigurohen vullnetarisht.
Përfitimet. Në marrëveshjen, që nënshkruhet midis personit të interesuar dhe ISSH-së, përcaktohet edhe dega e sigurimit për të cilën bëhet pagesa e kontributeve vullnetare.
Pensionet shtetërore të posaçme
Baza ligjore për pensionet e posaçme shtetërore është neni 5, i Ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërise” (i ndryshuar). Kushtet e përfitimit, shuma dhe procedura për dhënien e pensioneve të posaçme shtetërore dhe të shtesave të pensioneve të posaçme shtetërore përcaktohen nga Këshilli i Ministrave . Pension të posaçëm shtetëror ose shtesë pensioni të posaçëm shtetëror përfitojnë personat që: kanë marrë pjesë në lëvizjen e Rilindjes Kombëtare, lëvizjet popullore, luftën kundër pushtuesve nazifashistë brenda dhe jashtë Shqipërisë, në mbrojtjen e kufirit e ruajtjen e integritetit territorial të Shqipërisë dhe në lëvizjen demokratike dhe që kanë merita të veçanta, kanë arritur rezultate të dallueshme në fushën e shkencës, kulturës, arteve, ekonomisë dhe politikës, kanë vuajtur nga persekutimi politik në regjimin komunist. Instituti i Sigurimeve Shoqërore administron pensionet e posaçme shtetërore dhe shtesat e pensioneve të posaçme shtetërore. Në buxhetin e sigurimeve shoqërore, çdo vit, parashikohen fonde për 10-15 pensione të posaçme shtetërore ose shtesa pensionesh të posaçme shtetërore. Shpenzimet për administrimin dhe pagesën e këtyre pensioneve përballohen nga buxheti i shtetit.
Sigurimi shoqëror për të huajt dhe shqiptarët jashtë vendit
Dihet se ligjet e një shteti kanë fuqi brenda territorit të tij. Por kjo nuk përjashton shtetin nga detyrimi për t`u kujdesur për shtetasit e vet, edhe kur ata jetojnë e banojnë jashtë tij. Sipas Kushtetutës, Republika e Shqipërisë zbaton të drejtën ndërkombëtare të detyrueshme për të. Republika e Shqipërisë mbron të drejtat e shtetasve shqiptarë me banim të përkohshëm ose të përhershëm jashtë kufijve të vet. Shprehje e qartë e këtij detyrimi kushtetues është ligji për emigracionin, e në vijim të kësaj ideje vjen edhe legjislacioni në fuqi i sigurimeve shoqërore, që u jep mbrojtje edhe shtetasve shqiptarë që punojnë jashtë shtetit. Emigrantët shqiptarë mund të sigurohen vullnetarisht në skemën shqiptare të sigurimeve shoqërore.
Ndërsa, kontributet që shqiptarët paguajnë në shtetin ku punojnë, do të konsiderohen të vlefshme për efekt përfitimesh në atë shtet ose në Shqipëri, sipas marrëveshjeve bilaterale.
Në Organizatën Botërore të Punës (ILO-International Labour Organization), Shqipëria ka qenë anëtare që në vitin 1921, më pas është larguar në vitin 1960, duke u rikthyer në vitin 1991.
Shqipëria është bërë anëtare e Këshillit të Europës që në vitin 1995.
Shqipëria ka nënshkruar Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit me BE-në në vitin 2006.  Përsa i takon Bashkimit Europian, dihet se që nga momenti i anëtarësimit në BE, lind detyrimi për zbatimin e drejtpërdrejtë të legjislacionit të BE-së, për më tej ky legjislacion ka përparësi ndaj atij vendas. Kjo vlen edhe për fushën e sigurimeve shoqërore.
Pjesa e tretë
Amendamentet e ligjit të sigurimeve shoqërore në vite
Përafrimi i legjislacionit gjithnjë e më shumë me standartet europiane e më gjerë ka sjellë përmirësime në vite në drejtim të zgjerimit të rrethit të personave të mbrojtur, rritjes së nivelit të përfitimeve, shtimit të llojeve të përfitimeve, afrimit të kushteve ligjore për përfitim me ato që parashikojnë standartet bashkëkohore. Përpjekjet në vite kanë tentuar ruajtjen dhe rritjen e standarteve përmes harmonizimit të legjislacionit në kuadër të instrumentave ligjorë si Karta Sociale Evropiane (R) ,  Konventa e ILO-s nr.102, e vitit 1952, për standartet minimale të sigurisë sociale si dhe përmes koordinimit të skemës së sigurimeve shoqërore me anë të marrëveshjeve dypalëshe me vende të tjera.
Ligji nr.7703, datë 11.5.1993 “Për sigurimet shoqërore” ka pësuar disa ndryshime në vite.
Në vitin 1995, u bënë ndryshimet e para në ligjin e sigurimeve shoqërore. Këto ndryshime konsistonin në:
•Forcimin e kompetencave të inspektorëve të kontributeve, duke iu dhënë e drejta e kontrollit tek personat juridikë e fizikë, të masës së kontributit të derdhur, fondit të pagave dhe listëpagesave;
•Sanksionet për mospagesë të kontributeve, u ndanë veç nga kamatëvonesat dhe gjobat si edhe ndryshoi masa e gjobës;
•U zgjat nga 1 muaj në një vit, periudha brenda të cilës personi edhe pse kishte ndërprerë punën, konsiderohej i siguruar për efekt pensioni familjar;
•U parashikua në ligj se, për periudhën e tranzicionit, pensionistët e punësuar ose të vetëpunësuar në sektorin privat mund të marrin edhe pensionin krahas të ardhurave nga puna;
Në vitin 1998, ndryshimet në ligj konsistuan:
•Në fushën e kontributeve, akt-detyrimi për kontributet e papaguara konsiderohet titull ekzekutiv;
•Në fushën e përfitimeve, e drejta e marrjes së kësteve të patërhequra shtyhet nga 1 vit deri në 3 vjet;
•Një skemë e re pensioni për fermerët. Nëse brenda një afati të caktuar, fermerët paguajnë kontribute për periudha të kaluara, atëhere ju falen kamatëvonesat. Nëse, gjysmën e periudhës së sigurimit të kërkuar në vitin përkatës e kanë pagesë kontribuesh sipas ligjit të ri, plus periudhë pune në ish-kooperativën bujqësore, atëhere ata përfitojnë pension qyteti.
Në vitin 2001, amendamentet në ligj kishin të bënin me aspektin e kontributeve. Riformulohen nenet për detyrimet e punëdhënësit, procedurat e regjistrimit në sigurimet shoqërore. Tek sanksionet (gjoba e kamatëvonesa), për shkelje nga ana e subjekteve bëhet diferencim midis subjekteve që regjistrohen në organet e sigurimeve shoqërore me ata që konstatohen të tillë gjatë kontrolleve, masat e gjobave ndryshojnë dhe detajohen edhe me shumë llojet e shkeljeve që mund të bëjnë punëdhënësit apo të vetëpunësuarit, si mbajtja nga paga e kontributeve dhe mospagimi i tyre etj. Në fushën e përfitimeve, përcaktohet se kur punësohesh dhe ndërpret pensionin, në rastin e rikthimit në pension do të përfitohet një shtesë pensioni. Për pensionin familjar, kur pjesëtar është vetëm jetimi, masa e pensionit nga 25 % bëhet 50 % .
Në vitin 2002, u realizuan këto ndryshime në legjislacion:
Së pari, u rrit raporti midis pagës minimale dhe maksimale për efekt të llogaritjes së kontributeve për sigurime shoqërore, nga 1/3 në 1/5.
Së dyti, u ul në masën 4  %  kontributi për sigurimet shoqërore.
Së treti, u rritën në mënyre graduale moshat e daljes në pension pleqërie, për burrat e gratë.
Në vitin 2003, ndodhën këto ndryshime në ligj:
•U bënë amendimet përkatëse që pasqyronin transferimin e shërbimit të mbledhjes së kontributeve nga organet e sigurimeve shoqërore tek organet e tatim taksave;
•U bënë ndryshimet përkatëse në ligjin për pensionet suplementare private për futjen e fondeve profesionale të pensioneve.
Në vitin 2005, amendamentet në ligjin e sigurimeve shoqërore synonin përqasje të legjislacionit shqiptar me standartet e Evropiane, Kodi Europian i Sigurimeve Sociale  dhe Konventa e ILO-s për sigurimet shoqërore.
Përsa i takon periudhës minimale për përfitim të pensionit të pjesshëm të pleqërisë (nga 20 vjet u bë 15 vjet) dhe pensionit të invaliditetit (kur nuk plotësohet periudha e kërkuar për pension invaliditeti të plotë ose të pjesshëm, të merret një pension, i cili është në raport me periudhën e sigurimit që ka personi).
Trajtim reciprok për sigurime shoqërore për të huajt (nëse punojnë në Shqipëri detyrohen të sigurohen në skemën shqiptare të sigurimeve, më parë kishin të drejtë të zgjidhnin mbrojtjen më të favorshme). Pra, u hoq favorizimi për zgjedhjen e legjislacionit më të favorshëm të sigurimeve për të huajt që punojnë në Shqipëri, ata sigurohen në mënyrë të detyrueshme.
Përfshihen në rrethin e personave të mbrojtur në skemën shqiptare të sigurimeve edhe personat pa shtetësi, detyrim që buron nga konventat dhe nga Kushtetuta.
Ofrohet mbrojtje nga skema shqiptare e sigurimeve edhe për personat që punojnë jasht shtetit, që janë pa shtetësi, por kanë patur shtetësi shqiptare.
E drejta për informim, sanksionohet me ligj.
Futet një lloj i ri pensioni invaliditeti, për ata që nuk plotësojnë periudhën minimale, duke marrë pension në raport me kohën e sigurimit që kanë realizuar, pension invaliditeti i reduktuar.
Për përfitimin e pagesës së papunësisë, shtohen kushte si: të jenë të gatshëm të punësohen, kur i ofrohet një punë e paguar, e përshtatshme, në kuadër të përkufizimeve të konventave ndërkombëtare në këtë fushë.
Në vitin 2006 u bë reduktimi i mëtejshëm i normës së kontributit, e cila vazhdonte të mbetej e lartë. ISSH-ja që nga ky vit e aktualisht është institucion që ka Ministri të linjës Ministrinë e Financave (më parë ishte Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta).
Në vitin 2007, u përcaktua shuma që duhet të kthejë personi, kur ai ka përfituar të ardhura në mënyrë të paligjshme:kështu ai detyrohet ta kthejë të gjithë shumën e marrë tepër, duke ju mbajtur çdo muaj 50% e këstit mujor të përftimit. Gjithashtu, dënohet me gjobë në masën katërfish të dëmit të shkaktuar, pavarësisht nga dënimi i parashikuar në dispozitën përkatëse të kodit penal.
Në vitin 2009, u bë reduktimi i mëtejshëm i normës së kontributit, pjesa e punëdhënësit.
Në vitin 2011, duke marrë shkas nga çështja Dauti kundër Shqipërisë në Gjykatën Evropiane të Drejtësisë në Strasburg, u ndryshua ligji i sigurimeve shoqërore, lidhur me mënyrën e konstituimit të KMCAP-ve, me qëllim sigurimin e pavarësisë në vendimarrje të Komisioneve Eprore të Caktimit të Aftësisë për Punë.

BIBLIOGRAFI

[1]Tomes, Igor “E drejta e sigurimit social”, Tiranë1997.
[2] Prof.Asoc.Dr.Merita (Vaso) Xhumari “Trajektoret e Pensioneve në Ballkanin Perëndimor”, faqe 33
[3] Prof.Asoc.Dr.Merita (Vaso) Xhumari “Trajektoret e Pensioneve në Ballkanin Perëndimor”, faqe 212
[4] Prof.Asoc.Dr.Merita (Vaso) Xhumari “Trajektoret e Pensioneve në Ballkanin Perëndimor”, faqe 33
[5] Ligj  me 60 nene dhe i botuar nw Fletoren Zyrtare 8.11.1927, nr.91
[6]  Neni 31, paragrafi  2, i ligjit nr.129, datë 28.10.1927
[7] Prof.Asoc.Dr.Merita (Vaso) Xhumari “Trajektoret e Pensioneve në Ballkanin Perëndimor”, faqe 33
[8] F.Sinoimeri, V.Mitrushi, N.Canko “Lindja dhe zhvillimi i sigurimeve shoqërore”, Temë e referuar më 25.9.1969 në sesionin shkencor të Ministrisë së Financave, botuar në buletin e sigurimeve shoqërore, faqe 4
[9]  Neni 150, i dekretit nr.165, datë 5.3.1963, dhe neni 163 i  ligjit nr.2803, datë 4.12.1958
[10] Ky ligj ka pësuar ndryshime  me dekretet nr.4684/1970, nr.4980/1972, nr.5220/1974, nr5314/1975, nr.5357/1975, nr.5414/1976, nr.6076/1976, nr.6343/1981, nr.6725/1983
[11] Neni 1, i ligjit nr.4171, datë 13.9.1966.
[12] Nesim Canko, Skënder Barhani “Mbi sqarimin e disa çështjeve që dalin lidhur me zbatimin e ligjës së sigurimeve shoqërore”, Buletin i sigurimeve shoqërore, viti 1969, faqe 15.
[13] Nesim Canko, Skënder Barhani “Mbi sqarimin e disa çështjeve që dalin lidhur me zbatimin e ligjës së sigurimeve shoqërore”, Buletin i sigurimeve shoqërore, viti 1969, faqe 26
[14] Nesim Canko, Skënder Barhani “Mbi sqarimin e disa çështjeve që dalin lidhur me zbatimin e ligjës së sigurimeve shoqërore”, Buletin i sigurimeve shoqërore, viti 1969, faqe 30
[15] Dr.Raif Hasani “Përcaktimi dhe klasifikimi i faktorëve profesinalë, në ekspertizën mjeksore të punës, tek të sëmurët me sëmundje të brendshme, Buletin i sigurimeve shoqërore, viti 1969, faqe 35.
[16] Ligji nr.4976, datë 29.6.1972 “Për pensionet e anëtarëve të kooperativave bujqësore”,  ka pësuar disa ndryshime me dekretet nr.5032/1973, nr.5221/1974, nr.5415/1976, nr.5730/1978, nr.6343/1981, nr.6726/1983
[17]  F.Sinoimeri, V.Mitrushi, N.Canko “Lindja dhe zhvillimi i sigurimeve shoqërore”, Temë e referuar më 25.9.1969 në sesionin shkencor të Ministrisë së Financave, botuar në buletin e sigurimeve shoqërore, faqe 25
[18]Për më shumë informacion shih Pjesa II “Sistemi Social Shqiptar ne vitet e tranzicionit”, Xhumari (Vaso) Merita “Proçesi dhe Institucionet e Politikës sociale”, Shtëpia Botuese e Librit Universitar, Tiranë 2003.
[19] Hyrja në fuqi e ligjit daton më 1 Tetor 1993
[20] VKM nr.249, datë 5.6.1992 “Për krijimin e Institutit të Sigurimeve Shoqërore”
[21]Aktualisht në fuqi VKM nr.429, datë 12.9.2002
[22]Shqipëria i ka ratifikuar këto dy instrumenta, respektivisht me ligjin nr.8960, datë24.10.2002 “Për ratifikimin e Kartës Sociale Europiane, tëndryshuar” dhe me ligjin nr.9442, datë 16.11.2005 ka ratifikiuar Konventën e IlOs “Mbi standartet Minimale të Sigurimeve Shoqërore” nr.102”.
[23]Shqipëria ka patur dy  marrëveshje tëvjetra tësigurimeve shoqërore tëviteve `50 e `60, me Rumaninëe Bullgarinë. Shqipëria ka një Marrëveshje me Turqinë, ratifikuar me ligjin nr.9066, datë15.5.2003 «Për ratifikimin e Marrëveshjes midis QeverisësëRepublikës sëShqipërisë dhe Qeverisë së Republikës sëTurqisë “Për Mbrojtjen Shoqërore”». Shqipëria ka përfunduar negociatat dhe është në procedurë negociatash me disa shtete për realizimin e marrëveshjeve për mbrojtjen shoqërore, ku përfshihet edhe fusha e sigurimeve shoqërore.
[24]Ligjet me të cilat është ndryshuar ligji nr.7703, datë 11.5.1993 janë: nr.7932, datë 17.5.1995, nr.8286, datë 16.2.1998, nr.8392, datë 2.9.1998, nr.8575, datë  3.2.2000, nr.8776,  datë  26.4.2001, nr.8852, datë  27.12.2001, nr.8889, datë 25.4.2002, nr.9058, datë 20.3.2003, nr. 9114, datë 24.7.2003, nr. 9377, datë  21.4.2005, nr. 9498, datë 3.4.2006, nr. 9600, datë  27.7.2006, nr. 9708, datë 5.4.2007, nr. 9768, datë 9.7.2007, nr. 10070, datë 5.2.2009, nr. 10447,datë 14.7.2011

Të nderuar pjesëmarrës në këtë konferencë,
Ndjehem shumë i nderuar  të përshëndes  në këtë konferencë, që organizohet me rastin e 20 vjetorit të krijimit të Institutit të Sigurimeve Shoqërore.
Kjo është një ditë e rëndësishme, në të cilën ne do të analizojmë e vlerësojmë arritjet e mëdha të realizuara në këto 20 vite, arritje që kanë përmirësuar ndjeshëm jetën e shumicës së popullsisë së vendit e veçanërisht të pensionistëve.

Gjatë këtyre viteve Instituti i Sigurimeve Shoqërore është  rrritur e  modernizuar, por kryesorja është se ka arritur të materializojë me sukses nismat e Qeverisë për përmirësimin në vazhdimësi të jetës së të moshuarve dhe familjeve të tyre.
Ky institucion ka përballuar me sukses problemet e tranzicionit duke zbatuar një nga skemat më të rëndësishme të mbrojtjes sociale, skemë e cila trajton me pensione e përfitime të tjera mbi 800 mijë persona e që u shërben  afro 1 milion të tjerëve, që janë kontribues në këtë sistem.  Nga ky institucion menaxhohen afro 90 miliardë lekë në vit për dhënien e përfitimeve, është përmirësuar në vazhdimësi shërbimi ndaj pensionistëve duke  përmirësuar  organizimin e drejtimin e punës e duke  rritur performancën  e punonjësve.
Si institucion i specializuar në këtë fushë ka ndihmuar në rritjen e bashkëpunimit të stukturave tona të mbrojtjes sociale me strukturat homologe në vendet e tjera dhe ka bashkëpunuar me shumë institucione të huaja.
Të nderuar pjesëmarrës,
Kjo konferencë mbahet në kushtet kur shumë vende  po kalojnë krizë ekonomike, që po i detyron ato  të ndërmarrin masa të forta shtërnguese, madje po ulin pagat e pensionet. Ndonëse  kriza e këtyre vendeve ka ndikimin e saj, ekonomia jonë po  vazhdon të mbajë ritme pozitive të rritjes. Skemat e mbrojtjes sociale po funksionojnë normalisht dhe duke rritur përfitimet.
Pensionet  janë  burim i ndjeshëm i të ardhurave të popullsisë, dhe kryesisht të moshës së tretë dhe pikërisht për këtë, Qeveria Shqiptare, vazhdon të ketë prioritet të saj, rritjen e pensioneve dhe në përgjithësi të të ardhurave të pensionistëve, duke qenë  dhe vazhdon të mbetet një nga përparësitë e politikës ekonomike të Qeverisë edhe për vitet e ardhshme.
Duke filluar që nga viti 2006 është bërë realitet angazhimi që të ardhurat minimale të pensionistëve në fshat të jenë më të larta se 50 dollarë në muaj, dhe në qytet mbi 100 dollarë në muaj.
Në vitin 2011, të ardhurat minimale të pensionistëve në qytet  arritën në 13 267 lekë në muaj dhe në fshat 8 358 lekë në muaj, duke realizuar nje rritje mbi 59% të pensionistëve të qytetit dhe më shumë se dyfishim për pensionistët e fshatit, krahasuar me vitin 2005.
Kjo rritje në radhë të parë realizon rikuperim total të efekteve gryese të inflacionit, në masën e pensionit, jep shtesë reale të pensionit dhe realizon angazhimin e qeverisë që pensionet e ulta të rriten me ritme të larta. Nga këto rritje kanë përfituar mbi 540 pensionistë të qytetit dhe të fshatit.
Për vitin 2011 të ardhurat minimale të pensionistëve në qytet u rriten me 4%, ndërsa në fshat me 7%, krahasuar me një vit më parë, mbi nivelin e inflacionit vjetor të cmimeve.
Me gjithë efektet e krizës globale, në vitin 2012, sipas  Programit të qeverisë pensionet do rriten rreth 4% në qytet dhe mbi 5% pensionet e fshatit.
Rritja më e madhe edhe e diferencuar e pensioneve të fshatit bëhet në zbatim të strategjisë së zhvillimit të skemës së sigurimeve shoqërore, me qëllim barazimin  e tyre me pensionet e qytetit në vitin 2013.
Rritjet e pensioneve në përgjithësi janë realizuar nëpërmjet zbatimit të politikave të qeverisë dhe angazhimit të strukturave të saj, për uljen e evazionit kontributiv dhe informalitetit në ekonomi. Gjatë këtyre viteve u bë e mundur ulja e ngarkesës kontributive të sigurimeve shoqërore nga 38.5 % në 24.5 %, duke favorizuar në këtë mënyre zhvillimin e biznesit dhe nxitjen e tyre në shlyerjen e detyrimeve ndaj sigurimeve shoqërore.
Reduktimi i normës kontributive ka ndikuar pozitivisht në uljen e informalitetit, rritjen e numrit të kontribuesve dhe për rrjedhojë edhe në rritjen e të ardhurave kontributive.
Zhvillimi i politikave sociale që nga viti 1993 e në vazhdim ka synuar në mbrojtjen e të gjithë shtetasve shqiptarë që punojnë jashtë vendit.
Në funksion të kësaj është përmirësuar  kuadri ligjor, i përafruar me standartet e BE dhe ato ndërkombëtare. Janë ratifikuar dy ndër instrumentat ligjore të rëndesishëm, të Konventës  nr. 102 të ILO-s dhe Karta Sociale Europiane e Rishikuar, dhe po punohet intensivisht për përfundimin e marrëveshjeve në fushën e mbrojtjes shoqërore, me Belgjikën, Hungarinë, Rumaninë, Maqedoninë, Çekinë dhe po bëhen përpjekje edhe me vende të tjera.
Me gjithë arritjet  jemi të vetëdijshëm se skema duhet të permirësohet dhe për këtë arsye po punohet  si në drejtim të fuqizimit të skemës publike  dhe për mbështetjen e  fondeve të pensioneve vullnetare, nëpërmjet përmirësimit të legjislacionit dhe mbikqyrjes së këtyre fondeve.
Objektiv kryesor i Qeverisë i përcaktuar në dokumentat strategjikë si SKZHI 2007-2013, Plani Kombetar i Zbatimit të MSA dhe dokumenti per reformën në pensione, është zhvillimi bashkëkohor i skemës së sigurimeve shoqërore të detyrueshme dhe kombinimi i qëndrueshmërisë finaciare të tyre në kuadrin e një sistemi shumëkolonësh, nëpërmjet përmbushjes:
Së pari: garantimi i mbulimit sa më të plotë të popullsisë së vendit me elemente të sigurimeve shoqërore të detyrueshme, të mbajtura në nivele të pranueshme, nëpërmjet politikës së rritjes së masës së përfitimeve nga sigurimet shoqërore.
Së dyti: intesifikimi i përpjekjeve për forcimin e mëtejshëm të qëndrueshmërisë financiare të skemës të sigurimeve shoqërore, duke synuar rritjen graduale por më të shpejtë të kontributeve në krahasim me rritjen e përfitimeve si dhe duke minimizuar subvencionet buxhetore.
Së treti: përgatitja e sistemit për të kaluar drejt një sistemi shumëkolonësh nëpërmjet:
-forcimit dhe reformimit të skemës aktuale,
-nxitjes dhe zhvillimit të fondeve private si kolona të treta të sistemit të përgjithshëm të sigurimeve shoqërore për të siguruar një mbrojtje sociale sa më efikase për moshat e treta.
Së katërti: konkludimi i marrëveshjeve bilaterale dhe aderimi në marrëveshjet europiane e më gjerë, në fushën e sigurimeve shoqërore, janë midis objektivave më të rëndësishme të sigurimeve shoqërore.
Duke përfunduar, dëshiroj t’Ju shpreh edhe njëherë përshëndetjet e mija më të përzemërta dhe t’iu uroj punë të mbarë e të suksesshme punimeve të konferencës.

Të nderuar,
Kam kënaqësinë që jam sot në mesin tuaj dhe marr pjesë në këtë përvjetor jubilar, për të uruar në emër të Ministrisë së Punës dhe Mirëqënies Sociale dhe Qeverisë së Kosovës, për punën dhe të arriturat e Institutit, që përfaqësoni e që nuk janë të lehta. Skema e sigurimeve shoqërore në Shqipëri ka rol të rëndësishëm në kuadër të mbrojtjes sociale, andaj edhe administrimi me skemat e sigurimeve shoqërore kërkon një përkushtim maksimal, punë të cilën ju dhe stafi i Institutit e keni bërë shumë mirë me gjithë sfidat, të cilat përballet sot institucioni juaj e të cilat nuk janë sfida vetëm në Shqipëri, por edhe të rajonit e më tej.

Ministria e Punës dhe Mirëqënies Sociale e Kosovës dhe Trusti i Kursimeve Pensionale të Kosovës kanë një partneritet të shkëlqyer me Institutin dhe gjithashtu ky partneritet në shkëmbimin aktiv të informacioneve shpresoj vetëm se do të thellohet.
Në kuadër të festimeve të 100 vjetorit të Pavarësisë së Shtetit Shqiptar, Kosova çdo ditë e më shumë po thellon bashkëpunimin me Institucionet e Shqipërisë e ku në veçanti mund të theksoj nënshkrimin e djeshëm të Protokollit të bashkëpunimit në mes MPMS-së së Kosovës dhe të Ministrisë së Punës dhe Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta të Shqipërisë.
Duke përfunduar edhe njëherë dëshiroj të shpreh mirënjohjen time për të arriturat e juaja dhe ju uroj gjithashtu punë të mbarë për shumë vite tjera.